Dementiyanın Nedenleri, Belirtileri ve Komplikasyonları

Genel Bakış

Dementia, hafıza, düşünme ve sosyal yetenekleri etkileyen bir dizi belirtidir; bu belirtiler günlük yaşamınızı yeterince etkileyecek kadar ciddidir. Bu, belirli bir hastalık değildir, ancak çeşitli hastalıklar demans belirtisi gösterebilir.

Demans genellikle hafıza kaybını içerir, ancak hafıza kaybının farklı nedenleri vardır. Sadece hafıza kaybı yaşamanız demans hastası olduğunuz anlamına gelmez.

Alzheimer hastalığı, yaşlı yetişkinlerde progresif demansın en yaygın nedenidir, ancak demansa yol açan birçok neden bulunmaktadır. Nede bağlı olarak, bazı demans belirtileri geri çevrilebilir olabilir.

Demans Belirtileri

Demans belirtileri kaynağa bağlı olarak değişiklik gösterir, ancak yaygın olan belirtiler şunlardır:

Bilişsel Değişiklikler

• Genellikle eş veya başka biri tarafından fark edilen hafıza kaybı
• İletişim kurmada veya kelime bulmada zorluk
• Görsel ve mekansal becerilerde zorluk, örneğin araba kullanırken kaybolmak
• Mantık yürütme veya problem çözmede zorluk
• Karmaşık görevleri yerine getirmekte zorluk
• Planlama ve organizasyonda zorluk
• Kooridnasyon ve motor becerilerde zorluk
• Karışıklık ve yön kaybı

Psikolojik Değişiklikler

• Kişilik değişiklikleri
• Depresyon
• Kaygı
• Uygunsuz davranış
• Paranoia
• Ajitasyon
• Halüsinasyonlar

Ne Zaman Doktora Gitmelisiniz?

Belirli bir hafıza problemi veya başka demans belirtileri yaşıyorsanız, doktora görünmelisiniz. Bazı tedavi edilebilir tıbbi durumlar demans belirtilerine yol açabilir, bu yüzden altta yatan nedeni belirlemek önemlidir.

Demansın Nedenleri

Demans, beyin hücrelerinin ve bu hücrelerin bağlantılarının hasar görmesi veya kaybı sonucu oluşur. Hasar gören beyin bölümüne bağlı olarak, demans bireyleri farklı şekillerde etkileyebilir ve farklı belirtilere neden olabilir.

Demanslar genellikle, beyinde biriken proteinler veya etkilenen beyin bölgesi gibi ortak paydalara göre gruplandırılır. Bazı hastalıklar, ilaçlara veya vitamin eksikliklerine karşı verilen tepkiler gibi demansa benzer bulgular gösterebilir ve tedavi ile iyileşebilir.

Progresif Demanslar

İlerleyici ve geri döndürülemez demans türleri şunlardır:

• Alzheimer hastalığı. Alzheimer hastalığı demansın en yaygın nedenidir. Alzheimer hastalığının tüm nedenleri bilinmemekle birlikte, uzmanlar, bunun aileden geçebilen üç genin mutasyonları ile ilişkili küçük bir yüzdesinin olduğunu bilmektedir. Alzheimer hastalarında plaklar ve düğümler bulunmaktadır. Plaklar, beta-amiloid adı verilen bir proteinin topluca birikimidir ve düğümler, tau proteininden oluşmuş lifsel düğümlerdir. Bu birikimlerin sağlıklı nöronlara ve onları bağlayan liflere zarar verdiği düşünülmektedir. Diğer genetik faktörler de insanların Alzheimer hastalığına yakalanma olasılığını artırabilir.
• Vasküler demans. İkinci en yaygın demans türü olan vasküler demans, beyine kan sağlayan damarlara zarar verilmesiyle ortaya çıkar. Kan damarlarıyla ilgili sorunlar, inmelere veya beyinde başka şekillerde hasara yol açabilir. Vasküler demansın en yaygın belirtileri arasında problem çözme güçlüğü, düşüncede yavaşlama, odaklanma ve organizasyonda zorluk bulunur. Bu belirtiler genellikle hafıza kaybından daha belirgin hale gelir.
• Lewy cisimciği demansı. Lewy cisimcikleri, Lewy cisimciği demansı, Alzheimer hastalığı ve Parkinson hastalığı ile hastaların beyinlerinde bulunan anormal balon şeklindeki protein birikimidir. Bu, daha yaygın ilerleyici demans türlerinden biridir. Yaygın belirtiler arasında uykuda rüyaların gerçekleştirilmesi, var olmayan şeyleri görme (görsel halüsinasyonlar) ve odaklanma ve dikkat sorunları bulunmaktadır. Diğer belirtiler arasında koordine olamayan veya yavaş hareket, titreme ve sertlik (parkinsonizm) yer alır.
• Frontal-temporal demans. Bu grup, kişilik, davranış ve dil ile genellikle ilişkili olan beynin frontal ve temporal loblarındaki sinir hücrelerinin ve bağlantılarının bozulması (dejenerasyon) ile karakterizedir. Davranış, kişilik, düşünme, yargılama, dil ve hareket üzerindeki etkileyen yaygın belirtilerle ortaya çıkar.
• Karışık demans. 80 yaş ve üzerindeki demanslı kişilerin beyinlerinde yapılan otopsi çalışmaları, birçok kişinin Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciği demansı gibi birkaç nedenin kombinasyonuna sahip olduğunu göstermektedir. Karmaşık demansın belirtilerini ve tedavilerini nasıl etkilediğini belirlemek için araştırmalar devam etmektedir.

Demansla Bağlantılı Diğer Hastalıklar

• Huntington hastalığı. Genetik bir mutasyondan kaynaklanan bu hastalık, beyninizdeki ve omuriliğinizdeki belli sinir hücrelerinin yok olmasına neden olur. Düşünme (bilişsel) becerilerde ciddi bir düşüşü de içeren belirtiler genellikle 30 veya 40 yaşında ortaya çıkar.
• Travmatik beyin yaralanması (TBI). Bu durum genellikle tekrar eden baş travmasından kaynaklanır. Bokstaki, futbol oyuncuları veya askerler gibi kişiler TBI yaşayabilir. Yaralanan beyin bölgesine bağlı olarak bu durum depresyon, patlama, hafıza kaybı ve konuşma bozukluğu gibi demans belirtilerine yol açabilir. TBI ayrıca parkinsonizm de oluşturabilir. Belirtiler, travmadan yıllar sonra ortaya çıkabilir.
• Creutzfeldt-Jakob hastalığı. Bu nadir beyin bozukluğu genellikle bilinen risk faktörleri olmadan ortaya çıkar. Bu durum, prion adı verilen bulaşıcı proteinlerin birikiminden kaynaklanabilir. Creutzfeldt-Jakob hastalığının genellikle bilinen bir nedeni yoktur ancak kalıtsal olabilir. Ayrıca, hasta bir beyin veya sinir sistemi dokusuna maruz kalmak, örneğin bir kornea nakli yoluyla, bu duruma yol açabilir. Bu ölümcül durumun belirtileri genellikle 60 yaşından sonra görülür.
• Parkinson hastalığı. Parkinson hastalığı olan birçok kişi sonunda demans belirtileri geliştirir (Parkinson hastalığı demansı).

Geri Dönüştürülebilir Demansa Benzer Durumlar

Demansa veya demans benzeri belirtilere neden olan bazı durumlar tedavi ile geri dönüştürülebilir. Bu nedenler arasında şunlar bulunmaktadır:

• Enfeksiyonlar ve bağışıklık bozuklukları. Yüksek ateş veya vücudunuzun bir enfeksiyonu yenmek için gösterdiği diğer yan etkiler demansa benzer belirtilere yol açabilir. Multipl skleroz gibi sinir hücrelerine saldıran bağışıklık sistemi kaynaklı diğer hastalıklar da demansa neden olabilir.
• Metabolik problemler ve endokrin anormallikler. Tiroid problemleri, düşük kan şekeri (hipoglisemi), az ya da fazla sodyum veya kalsiyum seviyeleri ya da B-12 vitaminin emilim sorunları yaşayan insanlar demansa benzer belirtiler veya diğer kişilik değişiklikleri geliştirebilir.
• Beslenme eksiklikleri. Yeterince sıvı almamak (dehidrasyon); yeterince tiamin (B-1 vitamini) almamak, bu genellikle kronik alkolizmde görülür; ve B-6 ve B-12 vitaminleri yönünden yetersiz bir diyet izlemek demansa benzer belirtilere yol açabilir. Bakır ve E vitamini eksiklikleri de demans belirtilerine sebep olabilir.
• İlaç yan etkileri. İlaçların yan etkileri, bir ilaç tepkimesi ya da birkaç ilaç etkileşimi demansa benzer belirtilere neden olabilir.
• Subdural hematomlar. Damarların zedelenmesine bağlı olarak beyin yüzeyi ile beyin üzerindeki örtü arasında meydana gelen kanamalar, genellikle yaşlılarda bir düşme sonrası meydana gelir ve demansa benzer semptomlara yol açabilir.
• Zehirlenme. Kurşun gibi ağır metallere, tarım ilaçları gibi zehirlere, eğlence amaçlı ilaçlara ya da aşırı alkol kullanımına maruz kalmak demans belirtilerine yol açabilir. Bu belirtiler tedavi ile ortadan kalkabilir.
• Beyin tümörleri. Nadiren, demans beyin tümörünün neden olduğu hasardan kaynaklanabilir.
• Anoksi. Bu, hipoksi olarak da bilinen bir durumdur; organ dokularının yeterince oksijen almadığı durumlarda ortaya çıkar. Anoksi, şiddetli uyku apnesi, astım, kalp krizi, karbonmonoksit zehirlenmesi veya diğer nedenlerden kaynaklanabilir.
• Normal basınç hidrosefali. Beyindeki ventriküllerin büyümesiyle meydana gelen bu durum, yürüme sorunlarına, idrar yapma zorluğuna ve hafıza kaybına neden olabilir.

Risk Faktörleri

Pek çok faktör sonunda demans nedenine katkıda bulunabilir. Bazı faktörler, yaş gibi, değiştirilemez. Diğer faktörleri ele almak riskinizi azaltmak için önemlidir.

Değiştirilemeyecek Risk Faktörleri

• Yaş. Risk, yaş ilerledikçe, özellikle 65 yaşından sonra artar. Ancak, demans yaşlanmanın normal bir parçası değildir ve genç kişilerde de gelişebilir.
• Aile geçmişi. Ailede demans geçmişinin olması, bu durumu geliştirme riskinizi artırır. Ancak, aile geçmişi olan birçok kişi asla belirtiler göstermez ve aile geçmişi olmayan birçok kişi belirtiler geliştirebilir. Bazı genetik mutasyonların var olup olmadığını belirlemek için testler mevcuttur.
• Down sendromu. Orta yaşa ulaştıklarında, birçok Down sendromlu kişi erken başlangıçlı Alzheimer hastalığına yakalanır.

Değiştirilebilecek Risk Faktörleri

Demans için aşağıdaki risk faktörlerini kontrol etme şansınız olabilir:

• Diyet ve egzersiz. Araştırmalar, egzersiz eksikliğinin demans riskini artırdığını göstermektedir. Ayrıca, belirli bir diyetin demans riskini azalttığı bilinmemekte olsa da, sağlıksız bir diyet izleyen bireyler ile meyve, tahıl, kuruyemiş ve tohumlar açısından zengin Akdeniz tarzı diyet uygulayanlar arasında daha yüksek demans insidansı olduğu görülmektedir.
• Ağır alkol kullanımı. Yüksek miktarda alkol tüketiyorsanız, demans riskiniz artabilir. Bazı araştırmalar, orta miktardaki alkolün koruyucu bir etki gösterebileceğini, ancak sonuçların tutarsız olduğunu belirtmiştir. Orta miktardaki alkol ile demans riskinin ilişkisi tam olarak anlaşılamamaktadır.
• Kardiyovasküler risk faktörleri. Bu riskler arasında yüksek tansiyon (hipertansiyon), yüksek kolesterol, atardamar duvarlarında yağ birikimi (ateroskleroz) ve obezite yer alır.
• Depresyon. Hala tam olarak anlaşılamamış olsa da, yaşlılıkta görülen depresyon demans gelişiminin bir belirtisi olabilir.
• Şeker hastalığı. Şeker hastalığına sahip olmanın demans riskinizi artırabileceği, özellikle kontrolsüzse, bilinmektedir.
• Tütün kullanımı. Tütün kullanımı demans ve damar (vasküler) hastalıklar geliştirme riskinizi artırabilir.
• Uyku apnesi. Horlayan ve uykuda sık sık nefes durması yaşayan kişiler, geri dönüşümlü hafıza kaybı yaşayabilir.
• Vitamin ve beslenme eksiklikleri. Düşük D vitamini, B-6 vitamini, B-12 vitamini ve folat düzeyleri demans riskinizi artırabilir.

Demansın Komplikasyonları

Demans birçok vücut sistemini etkileyebilir ve dolayısıyla işlevselliği etkileyebilir. Demans, aşağıdaki durumlara yol açabilir:

• Yetersiz beslenme. Demans hastalarının çoğu sonunda yeme miktarını azaltır veya bu durumu tamamen sonlandırır ve bu da besin alımını etkiler. Nihayetinde çiğneme ve yutma yetenekleri kaybolabilir.
• Pnömoni. Yutma güçlüğü, boğulma veya yiyeceklerin akciğerlere kaçması riskini artırır, bu da nefes almayı zorlaştırır ve pnömoniye yol açabilir.
• Kendi kendine bakım görevlerini yerine getirememek. Demans ilerledikçe, banyo yapma, giyinme, saç veya diş fırçalama, bağımsız olarak tuvalet kullanma ve ilaç alımını doğru bir şekilde yerine getirmeyi engelleyebilir.
• Kişisel güvenlik sorunları. Günlük hayatta bazı durumlar demans hastaları için güvenlik sorunları yaratabilir; örneğin, araba kullanma, yemek pişirme ve yalnız yürüyüş yapma gibi durumlar.
• Ölüm. İleri evre demans, komaya ve ölüme yol açar, genellikle enfeksiyondan kaynaklanır.