Yaşlılarda bacaklarda uyuşma ve soğukluk oldukça yaygın bir durumdur, sıklıkla atero skleroz veya kronik venöz yetmezlikten kaynaklansa da başka nedenler de olabilir. Birçok 70 yaşındaki kişi kış ve yaz aylarında sıkça bacaklarının uyuştuğunu ve hep soğuk ayaklara sahip olduğunu hisseder. Bu makalede, yaşlılarda bacaklardaki uyuşma ve soğukluğun yaygın nedenleri açıklanmakta ve bu durumun teşhis ve tedavisi hakkında rehberlik sağlanmaktadır.
Yaşlılarda her iki bacakta uyuşmanın ve soğukluğun yaygın nedenleri
1. Periferik arter hastalığı
Periferik arter hastalığı, atero skleroz sonucu periferik arterlerin daralması ile meydana gelir ve ekstremitelere kan akışını azaltır. Bu yetersiz kan akışı soğukluğa ve şiddetli vakalarda doku hasarına yol açar. Kronik iskeminin sinir fonksiyonunu da etkileyerek uyuşmaya neden olabileceği bilinmektedir.
Atero skleroz, arter duvarlarında yağ birikintileri, kolesterol ve diğer maddelerin birikmesiyle gelişir. Zamanla bu birikim plak oluşumuna, arterlerin sertleşmesine ve daralmasına neden olur. Yaşlı bireylerde, bu süreç, sigara içme, kötü beslenme ve hareketsiz yaşam tarzı gibi risk faktörlerine maruz kalmanın birikmesiyle hızlanır. Ayrıca, yaşlanma kan damarlarında doğal değişikliklere yol açar ve elastikiyetin azalması arterlerin daralmasına katkıda bulunur.
Periferik arter hastalığı, 60 yaş üzerindeki insanların yaklaşık %15-20’sinde görülmektedir ve yaş ile birlikte prevalansı artmaktadır. Risk faktörleri arasında sigara içmek, diyabet, hipertansiyon ve yüksek kolesterol yer almaktadır.
Periferik arter hastalığının teşhisi:
- Ayak bileği-kol indeksi: Ayak bileğindeki kan basıncının koltuk altındaki kan basıncı ile oranını ölçen invazif olmayan bir test.
- Ultrason: Kan akışını değerlendirmek için Doppler görüntüleme.
- Angiyografi: Arter tıkanıklıklarını görselleştirmek için ayrıntılı görüntüleme.
Periferik arter hastalığının tedavisi:
- Yaşam tarzında değişiklikler: Sigara bırakma, düzenli egzersiz ve sağlıklı beslenme.
- İlaçlar kullanmak: Anti-trombosit ilaçlar (örneğin, aspirin), statinler ve vazodilatörler.
- Cerrahi: Şiddetli vakalar için anjiyoplasti veya bypass ameliyatı.
2. Diyabetik nöropati
Kronik yüksek kan şekeri, periferik sinirleri hasara uğratarak duyusal kayba, karıncalanma hissine ve uyuşmaya yol açar. Diyabetiklerde zayıf kan dolaşımı bacaklardaki soğukluğu artırabilir.
Diyabet, insülin üretiminin veya işlevinin bozulmasıyla karakterize edilen bir metabolik bozukluktur ve bu da kronik hiperglisemiye yol açar. Yaşlı bireylerde, fiziksel aktivitenin azalması, kilo alımı ve yaşa bağlı insülin direnci nedeniyle diyabet riski artar. Uzun süre yüksek kan şekeri seviyelerine maruz kalmak, sinirleri besleyen küçük kan damarlarına zarar vererek diyabetik nöropatiye yol açar.
Diyabet tedavi edilen bireylerin %50’sine kadar nöropati yaşamaktadır. Bu risk yaşla, diyabetin süresi ile ve kötü glisemik kontrolü ile artar.
Diyabetik nöropatinin teşhisi:
- Sinir iletim çalışmaları: Sinirlerdeki elektriksel aktiviteyi değerlendirmek.
- Fizik muayene: Titreşim ve sıcaklık hissini test etmek.
- Kan testleri: Glukoz seviyelerini ve iltihap belirteçlerini değerlendirmek.
Diyabetik nöropatinin tedavisi:
- Glisemik kontrol: Kan şekerinin hedef aralıklarda tutulması.
- İlaç kullanımı: Ağrı yönetimi için gabapentin, pregabalin veya duloksetin.
3. Spinal stenoz
Spinal stenoz, omurilik ile bacaklar arasında sinyal iletiminden sorumlu sinirleri sıkıştırır. Bu sinyaller, kas hareketlerini kontrol eder ve bacaklardan beyne dokunma, sıcaklık ve ağrı gibi duyusal bilgileri iletmek için gereklidir.
Omurga kanalının daralması bu sinirleri sıkıştırarak etkili bir şekilde sinyal iletimini bozar. Bu sıkışma, bacaklardaki uyuşma, zayıflık ve soğukluk hissi gibi semptomlara neden olabilir çünkü beyin ile bacaklar arasındaki iletişim yolu bozulmuştur.
Yaşlanma süreci, bağ dokusunun kalınlaşması, kemik çıkıntıları ve disk dejenerasyonu gibi omurgadaki dejeneratif değişikliklere neden olur. Bu yapısal değişiklikler spinal kanaldaki alanı azaltarak sinir sıkışmasına yol açar. Spinal stenoz, bu dejeneratif değişikliklerin zamanla birikmesinden dolayı yaşlı bireylerde daha yaygındır.
Spinal stenoz, 70 yaş üzerindeki bireylerin yaklaşık %30’unda görülmektedir. Osteoartrit gibi omurgadaki dejeneratif değişiklikler sık görülen etkenlerdir.
Spinal stenozun teşhisi:
- MRI: Omurga yapılarının ayrıntılı görüntülerini sağlar.
- CT taramaları: Kemik yapılarını görselleştirmek için kullanışlıdır.
- Fizik muayene: Öne doğru eğilme ile rahatlama gibi pozisyona bağımlı semptomları belirleme.
Spinal stenozun tedavisi:
- Fizik tedavi: Karın ve sırt kaslarını güçlendirmek için egzersizler.
- İlaç kullanımı: Ağrı giderici olarak nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler).
- Cerrahi: Şiddetli vakalar için laminektomi veya spinal füzyon.
4. Kronik venöz yetmezlik
Kronik venöz yetmezlik, bacaklardaki ven kapakçıklarının başarısız olması durumunda meydana gelir ve bu durum venöz dönüşün zayıf olmasına ve kanın birikmesine yol açar. Bu durum, şişlik, soğukluk hissi ve bazen sinirler üzerindeki basınç nedeniyle uyuşma ile sonuçlanır.
Yaşlanma, ven duvarlarını ve kapakçıklarını zayıflatarak kanın geri akışını önlemede verimini azaltır. Uzun süre ayakta durmak, obezite ve kan pıhtıları öyküsü bu durumu daha da kötüleştirmekte ve yaşlı bireylerde daha yaygın hale getirmektedir.
Kronik venöz yetmezlik, 70 yaş üstündeki bireylerin yaklaşık %30’unda görülmekte ve kadınlarda daha yaygındır. Risk faktörleri arasında obezite, uzun süre ayakta durma ve derin ven trombozu öyküsü bulunmaktadır.
Teşhis:
- Duplex ultrason: Ven kapakçıklarının işlev bozukluğunu ve kan akışındaki anormallikleri belirler.
- Fizik muayene: Bacaklardaki şişlik, varisli damarlar ve cilt değişikliklerini gözlemlemek.
Kronik venöz yetmezliğin tedavisi:
- Kompleks tedavi: Venöz dönüşü iyileştirmek için çorap giyme.
- Yaşam tarzında değişiklikler: Kilo yönetimi ve bacakların yükseğe kaldırılması.
- Cerrahi: Şiddetli vakalar için ven ablasyonu veya skleroterapi.
5. Vitamin B12 eksikliği
Vitamin B12, sinir sağlığı için hayati öneme sahiptir. Vitamin B12 eksikliği, periferik sinirlerde demiyelinizasyona yol açarak uyuşma, karıncalanma ve soğuk hisler yaratır. B12 eksikliğinden kaynaklanan anemi de soğukluğa katkıda bulunabilir.
Yaşlı bireylerin yaklaşık %15’inde vitamin B12 eksikliği görülmektedir. Yaşlılarda vitamin B12 eksikliği genellikle diyet alımının azalması ve emilim bozukluğundan kaynaklanır. Atrofik gastrit gibi zamanla daha yaygın hale gelen durumlar, mide asidi üretimini azaltarak vitamin B12 emilimini bozabilir. Ayrıca, kullanılan ilaçlar (varsa), metformin ve proton pompa inhibitörleri gibi, riski artırabilir.
Teşhis:
- Kan testleri: Serum B12 seviyelerini, metilmalonik asidi ve homosisteini ölçmek.
- Neurologik muayene: Refleksleri ve duyusal işlevi değerlendirmek.
Vitamin B12 eksikliğinin tedavisi:
- Takviye: Ağız yoluyla veya intramusküler vitamin B12, şiddetine bağlı olarak.
- Diyet değişiklikleri: Fortifiye gıdalar ve hayvansal ürünler dahil etmek.
6. Multipl skleroz
Multipl skleroz, sinirlerin koruyucu örtüsünün bozulmasına neden olan bir hastalıktır. Multipl sklerozda, bağışıklık sistemi sinir liflerini kaplayan koruyucu örtü olan miyeline saldırır. Multipl skleroz uyuşma, zayıflık, yürüme zorluğu, görme değişiklikleri ve diğer semptomlara neden olabilir. Omurilik alanlarını etkileyen lezyonlar, bacaklara sinyal iletimini kesebilir, bu da uyuşma ve soğuk hislere yol açar.
Multipl skleroz genellikle daha genç bireylerde ortaya çıkmasına rağmen, geç başlangıçlı multipl skleroz (50 yaş sonrası) meydana gelebilir. Multipl sklerozun kesin nedeni bilinmemektedir ancak genetik yatkınlık ve enfeksiyonlar gibi çevresel faktörlerin yanı sıra düşük vitamin D seviyeleri, rol oynamaktadır. Yaşlanma, bağışıklık sistemi düzenlemesini etkileyerek geç başlangıçlı vakalara katkıda bulunabilir.
Multipl sklerozun teşhisi:
- MRI: Merkezi sinir sisteminde plakları aramak için kullanılır.
- Lomber ponksiyon: İltihap belirteçlerini analiz etmek için serebrospinal sıvı incelemesi.
- Neurologik testler: Motor ve duysal eksiklikleri değerlendirmek.
Multipl sklerozun tedavisi:
- Hastalığı değiştiren tedaviler: Örneğin, interferonlar veya glatiramer asetat.
- Semptomatik yönetim: Fizyoterapi ve spazm giderici ya da ağrı için ilaçlar.
7. Hipotiroidizm
Tiroid bezinin az çalışması, metabolizmayı yavaşlatarak ısı üretimini azaltır ve soğuk hisler yaratır. Sinirlerin etkilenmesi uyuşmaya yol açabilir.
Hipotiroidizm riski, yaş ilerledikçe artar; Hashimoto tiroiditi gibi otoimmün durumlar, yaşlı popülasyonda daha yaygın hale gelir. Zamanla tiroid bezi işlevinin azalması ve ilaçların yan etkileri (varsa), yaşlılarda hipotiroidizme yol açabilir.
Hipotiroidizm, nüfusun %4-10’unu etkilemekte olup, yaşlı yetişkinlerde ve kadınlarda daha yaygındır.
Hipotiroidizmin teşhisi:
- Kan testleri: Tiroid stimüle edici hormon (TSH) ve serbest tiroksin (T4) düzeylerini ölçmek.
- Klinik değerlendirme: Yorgunluk, kilo alma ve kuru cilt gibi semptomları değerlendirmek.
Hipotiroidizmin tedavisi:
- Tiroid hormon replasmanı: Levotiroksin tedavisi.
- İzleme: Uygun TSH düzeylerini korumak için düzenli kan testleri.
Hangi durumlarda doktora başvurmalısınız?
Bacaklardaki ara sıra uyuşma veya soğukluk, uzun süre oturma veya soğuk maruz kalma gibi geçici faktörlerden kaynaklansa da, sürekli veya kötüleşen semptomlar göz ardı edilmemelidir. Aşağıdakilerden biri gerçekleşirse doktora başvurmanız gerekmektedir:
- Bu semptomlar zamanla devam ediyor veya kötüleşiyorsa: Kronik uyuşma veya soğukluk, dikkate alınması gereken bir altta yatan tıbbi durumu gösterebilir.
- Ağrı veya şişlik varsa: Ağrı veya şişlik, derin ven trombozu veya kronik venöz yetmezlik gibi durumları önerebilir.
- Yürümekte zorluk veya zayıflık oluyorsa: Bu semptomlar spinal stenoz, nöropati veya diğer nörolojik sorunların işareti olabilir.
- Cilt değişiklikleri veya ülserler ortaya çıkıyorsa: Periferik arter hastalığı veya diyabet nedeniyle meydana gelen kan akışı bozukluğu, doku hasarına yol açabilir.
- Açıklanamayan kilo kaybı, yorgunluk veya diğer sistemik semptomlar hissediliyorsa: Bu hipotiroidizm veya vitamin B12 eksikliği gibi durumlar hakkında bilgi verebilir.
Altta yatan nedenlerin erken teşhisi ve tedavisi, komplikasyonları önleyebilir ve yaşam kalitesini artırabilir. Doktor, fizik muayeneler, kan testleri, görüntüleme çalışmaları veya sinir iletim testleri yaparak kök nedenin belirlenmesine yardımcı olacak ve uygun tedaviyi önerecektir.
