Lyme hastalığı, dört ana bakteri türü tarafından oluşturulmaktadır. Borrelia burgdorferi ve Borrelia mayonii, Amerika Birleşik Devletleri’nde Lyme hastalığına neden olurken; Borrelia afzelii ve Borrelia garinii, Avrupa ve Asya’da Lyme hastalığını tetiklemektedir. Lyme hastalığı, en yaygın keneden geçen hastalıktır. Lyme hastalığı, genellikle “geyik kenesi” olarak bilinen enfekte olmuş siyah bacaklı kenenin ısırmasıyla yayılır.
Grass ve yoğun ormanlık alanlarda yaşayan veya zaman geçiren kişiler, Lyme hastalığına yakalanma riski altındadır; çünkü Lyme hastalığı taşıyan keneler bu tür yerlerde bolca bulunur. Kene bulaşmış alanlarda mantıklı önlemler almak önemlidir.
Lyme hastalığının nedenleri
Lyme hastalığı, Borrelia burgdorferi ve Borrelia mayonii bakterileri tarafından meydana getirilir. Bu bakterilerin başlıca taşıyıcıları siyah bacaklı keneler veya geyik keneleridir. Genç kahverengi keneler genellikle haşhaş tanesinden büyük değildir, bu nedenle onları tespit etmek neredeyse imkânsız hale gelebilir.
Lyme hastalığını kapmak için, enfekte olmuş bir geyik kenesinin sizi ısırması gerekir. Bakteriler, ısırık aracılığıyla derinize girer ve nihayetinde kan dolaşımınıza ulaşır.
Çoğu durumda, Lyme hastalığını iletmek için bir geyik kenesinin 36 ila 48 saat boyunca bağlı kalması gerekmektedir. Eğer bağlı bir kenenin şişkin göründüğünü fark ederseniz, bakterileri iletmek için yeterince beslenmiş olabilir. Kenenin mümkün olan en kısa sürede çıkarılması enfeksiyonu önleyebilir.
Risk faktörleri
Yaşadığınız yer veya tatil yaptığınız alan, Lyme hastalığına yakalanma olasılığınızı etkileyebilir. Mesleğiniz ve açık hava etkinlikleriniz de riskleri etkileyebilir. Lyme hastalığı için en yaygın risk faktörleri şunlardır:
- Ormanlık veya çimenli alanlarda zaman geçirmek. Geyik keneleri genellikle yoğun ormanlık alanlarda bulunur. Bu bölgelerde açık havada çok zaman geçiren çocuklar özel bir risk altındadır. Ayrıca açık hava işlerinde çalışan yetişkinlerin de riski artırılmıştır.
- Deri örtmemek. Keneler çıplak cilde kolayca yapışır. Eğer kenelerin yaygın olduğu bir alandaysanız, kendinizi ve çocuklarınızı uzun kollu gömlek ve uzun pantolon giyerek koruyun. Evcil hayvanlarınızı uzun otlar ve çimenlerden uzak tutun.
- Kene çıkarımını hızlı ya da doğru yapmamak. Eğer kene 36 ila 48 saat veya daha uzun süre derinize bağlı kalırsa, kene ısırığından kaynaklanan bakteriler kan dolaşımınıza girebilir. Eğer bir keneyi iki gün içerisinde çıkarırsanız, Lyme hastalığına yakalanma riskiniz düşüktür.
Lyme hastalığının belirtileri
Lyme hastalığının belirtileri çeşitlidir ve genellikle aşamalı olarak ortaya çıkar, ancak bu aşamalar örtüşebilir.
Erken belirtiler
Kene ısırığının gerçekleştiği yerde, sivrisinek ısırığına benzer küçük, kırmızı bir şişlik genellikle görülür ve birkaç gün içinde kaybolur.
Fakat bu belirtiler enfekte olduktan sonraki bir ay içinde de ortaya çıkabilir:
- Döküntü. Enfekte bir kene ısırığından 3 ila 30 gün sonra genişleyebilen kırmızı bir alan belirebilir. Döküntü (erythema migrans) günler içinde yavaşça yayılır ve 30 santimetreye kadar büyüyebilir. Döküntü genellikle kaşıntılı veya ağrılı değildir, ancak dokunduğunuzda sıcak hissedilebilir.
Erythema migrans, Lyme hastalığının belirleyici özelliklerinden biridir, ancak herkes bu döküntüyü geliştirmez. Bazı insanlar bu döküntüyü vücutlarının birden fazla yerinde geliştirebilir.
- Diğer belirtiler. Ateş, üşüme, yorgunluk, vücut ağrıları, baş ağrısı, boyun sertliği ve şişmiş lenf düğümleri döküntü ile birlikte ortaya çıkabilir.
İlerleyen belirtiler
Eğer tedavi edilmezse, Lyme enfeksiyonunun yeni belirtileri sonraki haftalarda ortaya çıkabilir. Bu belirtiler şunlardır:
- Erythema migrans. Döküntü vücudunuzun diğer bölgelerinde de görünebilir.
- Eklem ağrısı. Şiddetli eklem ağrıları ve şişlik alt bacaklarınızı etkileyebilir, ancak ağrı bir eklemden diğerine geçebilir.
- Nörolojik problemler. Enfeksiyondan haftalar, aylar veya hatta yıllar sonra, beyninizi çevreleyen zarların iltihabı (menenjit), yüzün bir tarafında geçici felç (Bell felci), uzuvlarda uyuşukluk veya zayıflık ve kas hareketinde bozulma meydana gelebilir.
Daha az yaygın belirtiler
Enfeksiyondan birkaç hafta sonra bazı insanlar şu belirtileri geliştirebilir:
- Kalp problemleri, düzensiz kalp atışı gibi
- Göz iltihabı
- Karaciğer iltihabı
- Şiddetli yorgunluk
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Kene tarafından ısırıldığınızda ve belirtiler yaşıyorsanız.
Kene ısırıklarının sadece az bir kısmı Lyme hastalığına neden olur. Kenenin cildinize bağlı kaldığı süre uzadıkça hastalığa yakalanma riskiniz artar. Lyme enfeksiyonu, kene 36 ila 48 saatten daha az bir süre bağlı kaldığında gerçekleşmez.
Eğer ısırıldığınızı düşünüyorsanız ve Lyme hastalığı belirtileriniz varsa — özellikle Lyme hastalığının yaygın olduğu bir bölgede yaşıyorsanız — doktorunuza başvurmalısınız. Lyme hastalığının tedavisi erken başlandığında daha etkilidir.
Belirtiler kaybolsa bile doktorunuza görünmelisiniz
Belirtiler kaybolsa bile doktorunuza görünmelisiniz — semptomların olmaması hastalığın geçtiği anlamına gelmez. Tedavi edilmediğinde Lyme hastalığı, enfeksiyonun ardından birkaç ay ila yıllar boyunca vücudun diğer bölgelerine yayılabilir, romatizma ve sinir sistemi problemlerine yol açabilir. Keneler ayrıca Babesiosis ve Colorado kene ateşi gibi diğer hastalıkları da iletebilir.
Lyme hastalığının teşhisi
Lyme hastalığının birçok belirtisi diğer hastalıklarda da bulunabilir, bu nedenle teşhis zor olabilir. Dahası, Lyme hastalığını ileten keneler başka hastalıkları da yayabilir.
Eğer Lyme hastalığının tipik döküntüsü yoksa, doktorunuz dışarıda geçen tıbbi geçmişinizi sorgulayabilir, özellikle yaz aylarında Lyme hastalığının yaygın olduğu bölgelerde bulunup bulunmadığınızı sorabilir. Ardından doktorunuz fizik muayene yapacaktır.
Bakterilere karşı antikorları belirlemek için laboratuvar testleri, tanıyı doğrulamaya ya da dışlamaya yardımcı olabilir. Bu testler, genellikle enfeksiyondan birkaç hafta sonra en güvenilir hale gelir, çünkü vücudunuzun antikor geliştirmesi için zamana ihtiyacı vardır. Bu testler şunları içerir:
- Enzim bağlı immunosorbent testi (ELISA). Bu test, Lyme hastalığını tespit etmek için en sık kullanılan testtir. ELISA, B. burgdorferi’ye karşı antikorları tespit eder. Fakat bu test bazen yanlış pozitif sonuçlar verebildiğinden, tek başına teşhis için kullanılmaz.
Bu test Lyme hastalığının erken aşamasında pozitif olmayabilir, ancak döküntü, Lyme hastalığını taşıyan kene infestasyonu olan bölgelerde yaşayan kişilerde tanıyı doğrulamak için yeterince belirgin olabilir.
- Western blot testi. Eğer ELISA testi pozitif ise, bu test genellikle teşhisi doğrulamak için yapılır. Bu iki aşamalı yaklaşımda, Western blot, B. burgdorferi’nin çeşitli proteinlerine karşı antikorları tespit eder.
Lyme hastalığının tedavisi
Lyme hastalığını tedavi etmek için antibiyotikler kullanılır. Genel olarak, tedaviye ne kadar erken başlarsanız, iyileşmeniz o kadar hızlı olur.
Antibiyotikler
- Ağızdan alınan antibiyotikler. Bunlar, erken aşama Lyme hastalığının standard tedavisidir. Genellikle yetişkinler ve 8 yaşından büyük çocuklar için doksisiklin, daha genç çocuklar ve hamile veya emziren kadınlar için amoksisilin veya sefuroksim kullanılır.
Genellikle 14 ila 21 günlük bir antibiyotik tedavisi önerilir, ancak bazı çalışmalar 10 ila 14 gün içinde antibiyotik almanın da eşit derecede etkili olduğunu düşündürmektedir.
- Intravenöz antibiyotikler. Eğer hastalık merkezi sinir sistemini etkiliyorsa, doktorunuz 14 ila 28 gün boyunca intravenöz antibiyotik tedavisi önerebilir. Bu tedavi enfeksiyonu etkili bir şekilde ortadan kaldırabilir, ancak belirtilerinizden kurtulmanız zaman alabilir.
Intravenöz antibiyotikler, beyaz kan hücresi sayısında düşüş, hafif veya şiddetli ishal, veya Lyme ile ilgili olmayan diğer antibiyotik dirençli organizmalar ile kolonizasyon veya enfeksiyon gibi çeşitli yan etkilere neden olabilir.
Tedaviden sonra, bazı insanlar hâlâ kas ağrısı ve yorgunluk gibi belirtiler yaşar. Bu devam eden belirtilerin nedeni, post-tedavi Lyme hastalığı sendromu olarak bilinir ve daha fazla antibiyotikle tedavi edilmesi etkisi yoktur.
Bazı uzmanlar, Lyme hastalığına yakalanan belirli kişilerin, belirtilerinin oluşmasına katkıda bulunan bir otoimmün yanıt geliştirmeye eğilimli olduğunu düşünmektedir.
