Serotonin nedir ve fonksiyonları nelerdir?

Serotoninin bilimsel adı 5-hidroksitriptamin (5-HT)dir. Serotonin genellikle beyin, bağırsaklar ve kan plakalarında bulunur.

Serotonin bir nörotransmitterdir ve bazı araştırmacılar bunu bir hormon olarak da değerlendirir. Vücut, sinir hücreleri arasında mesaj göndermek için serotonin kullanır.

Serotonin, ruh hali, duygular, iştah ve sindirim üzerinde rol oynar. Melatonin için bir öncü olarak serotonin, uyku-uyanıklık döngülerini ve vücut saatini düzenlemeye yardımcı olur.

Pek çok araştırma serotonin ve işlevleri üzerine yapılmıştır, ancak öğrenmemiz gereken çok şey var.

Bu yazıda, serotonin vücuttaki rolü, serotonin etkileyen ilaçların kullanımları, serotonin eksikliğinin yan etkileri ve belirtileri ile serotonin seviyelerini nasıl artırabileceğimizi açıklıyoruz.

Serotonin nedir?

Serotonin, triptofanın triptofan hidroksilaz ile birleşmesi sonucu oluşur. Triptofan, proteinlerin bir bileşenidir ve triptofan hidroksilaz bir kimyasal reaktördür. Birlikte, 5-HT yani serotonin meydana getirirler.

Bağırsaklar ve beyin serotonin üretir. Serotonin ayrıca kan plakalarında da bulunur ve merkezi sinir sisteminde (CNS) rol oynar.

Vücutta her yerde bulunan serotonin, çeşitli fiziksel ve psikolojik işlevleri etkiler.

Serotonin, hayvanlarda, bitkilerde ve mantarlarda da bulunur. Bu nedenle bazı insanlar, gıdayı serotonin kaynağı olarak görmüşlerdir.

Serotonin, kan-beyin bariyerini geçemez. Bu, beynin kullanması gereken tüm serotoninleri üretmesi gerektiği anlamına gelir. Depresyon ve diğer ruh sağlığı sorunları için tedaviler, doğrudan serotonin sağlamaz, ancak beyindeki serotonin seviyelerini artırabilen tepkimelere neden olurlar.

Ancak, araştırmalar, sindirim sistemi gibi diğer alanlardaki serotonin kaynaklarının, beyandaki serotonin ile bağımsız çalışabileceğini önermektedir. Bu bulgular, kemik dejenerasyonu gibi çeşitli fizyolojik durumların tedavi ve önleme yöntemlerini önerebilir. [1]

Serotoninin işlevleri

Bir nörotransmitter olarak serotonin, sinir hücreleri arasında sinyalleri iletir ve bunların yoğunluğunu düzenler.

Bilim insanları, serotonininin ruh hali ve merkezi sinir sistemi üzerindeki rol oynadığını ve vücutta çeşitli işlevleri etkilediğini düşünmektedir. [2]

Serotonin, aşağıdakiler üzerinde etkili olabilir:

• kemik metabolizması
• kardiyovasküler sağlık
• göz sağlığı
• kan pıhtılaşması
• nörolojik bozukluklar

Ancak, serotonin ile birçok bedensel işlev arasındaki ilişki belirsizliğini korumaktadır.

Serotonin ve depresyon ile diğer sağlık durumları

Bilim insanları depresyonun kesin nedenlerini bilmiyor, ancak bir teori, depresyonun vücutta nörotransmitterlerin dengesizliğinden kaynaklandığını öne sürüyor. [3]

Doktorlar genellikle depresyon tedavisi için seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) reçete eder. Fluoksetin (Prozac) bir örnektir.

Normalde, vücut bir nörotransmitter, sinir impulsunu ilettikten sonra yeniden emilir. SSRI, vücudun serotonin yeniden emmesini durdurarak, dolaşımda daha yüksek serotonin seviyelerinin kalmasını sağlar.

Pek çok kişi, SSRI’nın belirtilerini hafifletmeye yardımcı olduğunu bulmaktadır, ancak depresyon ile serotonin arasındaki bağlantı belirsizliğini korumaktadır.

Araştırmacılar için bir sorun, serotonin seviyelerini kanda ölçebilmelerine rağmen, beindeki serotonin seviyelerini ölçememeleridir.

Sonuç olarak, kanda bulunan serotonin seviyelerinin, beyindeki serotonin seviyelerini yansıtıp yansıtmadığını bilemiyorlar. Ayrıca, SSRI’nın gerçekten beyin üzerinde etki edip edemeyeceğini bilmek de imkansızdır.

Farelerle yapılan çalışmalar çelişkili kanıtlar üretmiştir. Bazı çalışmalar, serotonin seviyelerini artırmanın stres ve depresyonu azaltmaya yardımcı olabileceğini önerirken, diğer çalışmalar serotonin seviyelerinin bir fark yaratmadığını göstermektedir. [4]

2015 yılında bir çalışma, depresyon tedavisinde SSRI kullanımını bir yanılgı olarak nitelendirmiştir. [5]

Yine de, bilim insanları serotoninin depresyon teorisini henüz kanıtlayamamış olsalar da, SSRI pek çok insana yardımcı olmaktadır.

Diğer bozukluklar

Depresyonun yanı sıra doktorlar, aşağıdaki bir dizi diğer bozukluğu tedavi etmek için serotonin seviyelerini düzenleyen ilaçlar reçete edebilir:

• bipolar bozukluk
• travma sonrası stres bozukluğu
• bulimia
• obsesif kompulsif bozukluk
• panik bozuklukları
• migre

Depresyon gibi, bazı bilim insanları serotonin’in bu bozuklukları etkileyen tek faktör olup olmadığını sorgulamaktadır. [6]

Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI)

SSRI, vücudun serotonin nörotransmitterlerini yeniden emmesini engelleyerek serotonin seviyelerini artırır. Serotonin seviyeleri beyinde yüksek kalır ve bu durum bir kişinin ruh halini yükseltebilir.

Depresyon tedavisi için ABD Gıda ve İlaç Dairesi’nden (FDA) onay almış SSRI’lar şunlardır:

• citalopram (Celexa)
• escitalopram (Lexapro)
• Prozac
• paroksetin (Paxil, Pexeva)
• sertralin (Zoloft)
• vilazodon (Viibryd)

SSRI’nın yan etkileri

SSRI’nın bazı yan etkileri vardır, ancak bu yan etkiler genellikle zamanla düzelir.

Yan etkiler arasında şunlar yer alır:

• nausea ve kusma
• huzursuzluk ve ajitasyon
• hazımsızlık
• ishal veya kabızlık
• vücut ağırlığında azalma veya iştah kaybı
• artmış terleme
• baş dönmesi
• uyku hali veya uykusuzluk
• titreme hissi
• ağız kuruluğu
• baş ağrısı
• düşük cinsel istek
• erektil disfonksiyon
• intihar düşünceleri

Bazı durumlarda, aşağıdaki gibi diğer yan etkiler de olabilir:

• morarma veya kolay kanama
• kafa karışıklığı
• vücut sertliği veya titreme
• halüsinasyonlar
• idrar yapmada zorluk

Serotonin sendromu

Nadir durumlarda, serotonin seviyelerini artıran bir ilaç aşırı alındığında veya iki böyle ilaç bir araya getirildiğinde serotonin sendromuna yol açabilir. Bu, acil tedavi gerektirebilecek potansiyel olarak yaşamı tehdit eden bir durumdur.

SSRI ve intihar

Depresyon tedavisi için SSRI kullanan bir kişi, faydaları hemen deneyimlemeyecek. Öncelikle, belirtiler iyileşmeden önce kötüleşebilir. İntihar düşünceleri yaşayan herkes hemen yardım aramalıdır.

ABD’deki FDA, tüm antidepresanların tedavinin ilk aşamalarında özellikle 25 yaş altındaki kişilerde intihar tehlikesi hakkında kara kutu uyarısı taşımalarını gerektirmektedir.

Serotonin eksikliği belirtileri

ABD’deki Ulusal Madde Bağımlılığı Enstitüsü (NIDA) verilerine göre, düşük serotonin seviyeleri hafıza problemlerine ve düşük ruh haline yol açabilir. [7]

Bunlar depresyon belirtileridir, ancak bilim insanları düşük serotonin seviyeleri ile depresyon arasında bir bağlantı olduğunu doğrulamamıştır.

NIDA, insanların bazı eğlence amaçlı narkotik maddeleri kullanmaları durumunda, vücudun büyük miktarlarda serotonin salgıladığını belirtmektedir.

Bu işlem, serotonin tükenmesine ve düşük ruh hali, kafa karışıklığı gibi diğer belirtilere yol açabilir ve bu belirtiler birkaç gün sürebilir.

Hayvan çalışmalarında, bu ilaçların serotonin içeren sinirleri hasar verebileceği ve uzun süreli olumsuz etkiler yaratabileceği önerilmektedir.

Bazı doğal tedavi yöntemleri, vücutta serotonin seviyelerini artırmaya yardımcı olabilir. [8]

Bu doğal tedavi yöntemleri şunları içerir:

• meditasyon yapmak
• mevsimsel duygusal bozukluğu tedavi etmek için zaten kullanılan ışık tedavisi
• düzenli egzersiz yapmak
• triptofan açısından zengin gıdalar tüketmek

Serotonin seviyesini artırabilecek gıdalar

Triptofan, bazı gıdalarda bulunan bir amino asittir. Bazı araştırmalar, diyetle alınan triptofanın daha olumlu ruh halleri ile ilişkili olduğunu, muhtemelen triptofanın serotonin seviyelerini artırmasından dolayı olduğunu bağlantı kurmuştur. [9]

Triptofan içeren gıdalar şunlardır:

• tavuk
• yumurta
• peynir
• soya ürünleri
• somon
• arpa ile yapılmış talbina

Vücut triptofanı serotonin üretmek için kullanır. Triptofan içeren gıdaları tüketmek bu süreci desteklemeye yardımcı olabilir, ancak bu, vücudun kesinlikle triptofanı emip kullanacağı anlamına gelmez. Ayrıca, gıdalardaki triptofan miktarı değiştirme yapmak için çok düşük olabilir.

Muz serotonin içerir, ancak muzlar yalnızca muzlardaki serotonin beynin ulaşabildiğinde ruh halini iyileştirebilir. Bu durum gerçekleşmez.

Bir çalışmada, bir grup yaşlı insan, 12 hafta boyunca triptofan takviyesi aldıktan sonra bilişsel testlerdeki puanlarını artırmıştır.

Herhangi bir takviye kullanmadan önce insanların bir doktora danışmaları önerilir, çünkü yan etki riski olabilir.

Serotonin ve bağırsak-beyin aksı

Bilim insanları, bağırsak mikrobiyotasının sinir sistemini — davranış, ruh hali ve düşünme dahil — etkileyebileceği fikrine daha fazla ilgi duymaktadır. Bu, bağırsak-beyin aksı olarak bilinen bir bağlantı yoluyla olabilir. [10]

Eğer bu fikir doğruysa, serotonin kritik bir bağlantı sağlayabilir. Bu, diyetin ve bağırsak mikrobiyotanın, anksiyete ve depresyon gibi durumların önlenmesi ve tedavisinde rol oynayabileceği anlamına gelir.

Özet

Serotonin, ya da mutlu kimyasal, çeşitli fiziksel ve psikolojik işlevlerde rol oynar.

SSRI, serotonin seviyelerini etkileyen ilaçlardır. Bu ilaçlar, depresyon belirtilerini yönetmeye yardımcı olabilir, ancak uzmanlar henüz nasıl çalıştığını tam olarak belirleyememektedir.

Serotonin seviyelerini etkileyen bir ilaç veya takviye almayı düşünen herkes, kullanmanın kendileri için güvenli olduğundan emin olmak için öncelikle doktoruna danışmalıdır.

Referans belgeleri:

[1] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S001457931500455X#

[2] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK545168/
[3] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4471964/
[4] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25089765
[5] https://www.bmj.com/content/350/bmj.h1771
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4471964/
[7] https://www.drugabuse.gov/publications/research-reports/mdma-ecstasy-abuse/what-are-mdmas-effects-on-brain
[8] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2077351/
[9] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4393508/
[10] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4728667/