Genel Bakış
Zona, ağrılı bir döküntüye neden olan bir viral enfeksiyondur. Zona vücudunuzun herhangi bir yerinde meydana gelebilir, ancak çoğunlukla vücudunuzun sol veya sağ tarafında, etrafında bir şerit gibi görünen suiçici kabarcıklar olarak ortaya çıkar.
Zona, su çiçeğine neden olan virüs olan varisella-zoster virüsünden kaynaklanır. Su çiçeği geçirdikten sonra, virüs omurilik ve beyin yakınındaki sinir dokusunda bekler ve pasif hale gelir. Yıllar sonra, virüs zona olarak yeniden aktive olabilir.
Zona yaşamı tehdit eden bir durum değildir, ancak çok ağrılı olabilir. Aşılama, zona riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Erken tedavi, zona enfeksiyonunu kısa tutmaya yardımcı olabilir ve komplikasyonlar riskini azaltabilir. En yaygın komplikasyon, postherpetik nevralji olarak bilinir. Bu komplikasyon, kabarcıklarınız temizlendiğinde bile uzun süreli zona ağrısına neden olur.
Zona Belirtileri
Zona belirtileri, genellikle vücudunuzun bir tarafında sadece küçük bir bölgeyi etkiler. Bu belirtiler şunları içerebilir:
- Ağrı, yanma, uyuşma veya karıncalanma
- Dokunma hassasiyeti
- Ağrıdan birkaç gün sonra başlayan kırmızı döküntü
- Açılan ve kabuklanan sıvı dolu kabarcıklar
- Kaşıntı
Bazı insanlar bu belirtileri de yaşayabilir:
- Vücut ısısında artış (ateş)
- Baş ağrısı
- Işığa karşı hassasiyet
- Yorgunluk
Ağrı, genellikle zona belirtilerinin ilkidir. Bazı kişilerde yoğun olabilir. Ağrının yeri bazen kalp, akciğer veya böbreklerle ilgili sorunların belirtisi olarak yanlış anlaşılabilir. Bazı insanlar, döküntü hiç gelişmeden zona ağrısı yaşayabilir.
En yaygın olarak, zona döküntüsü, vücudunuzun sol veya sağ tarafını saran bir kabarcık şeridi olarak gelişir. Bazen zona döküntüsü bir gözün etrafında veya boynun ya da yüzün bir tarafında ortaya çıkar.
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Zona olduğundan şüpheleniyorsanız, özellikle aşağıdaki durumlarda bir doktora başvurun:
- Ağrı ve döküntü bir gözün yakınında ortaya çıkıyorsa. Tedavi edilmezse, bu enfeksiyon kalıcı göz hasarına yol açabilir.
- 60 yaşında veya daha büyük iseniz, çünkü yaş komplikasyon riskinizi önemli ölçüde artırır.
- Sizde veya ailenizde bağışıklık sistemi zayıflamış bir kişi varsa (kanser, ilaçlar veya kronik hastalık nedeniyle).
- Döküntü yaygın ve ağrılıysa.
Zona Nedenleri
Zona, su çiçeğine neden olan varisella-zoster virüsünden kaynaklanır. Su çiçeği geçiren herkes zona geliştirebilir. Su çiçeğinden iyileştikten sonra, virüs sinir sisteminize girer ve yıllar boyunca uyku haline geçer.
Zamansal olarak, virüs yeniden aktive olabilir ve sinir yolları boyunca cildinize yol alarak zona yaratabilir. Ama su çiçeği geçiren herkes zona geliştirmeyecek.
Zona’nın nedenleri net değildir. Ancak yaşlandıkça enfeksiyonlara karşı bağışıklığın azalması ile ilişkili olabilir. Zona, yaşlı yetişkinlerde ve bağışıklık sistemleri zayıflamış kişilerde daha yaygındır.
Varisella-zoster, soğuk yaralara ve genital herpes’e neden olan virüsler dahil olmak üzere herpes virüsleri olarak adlandırılan bir virüs grubunun parçasıdır. Bu nedenle, zona aynı zamanda herpes zoster olarak da bilinir. Ancak, su çiçeği ve zona virüsü, soğuk yaralara veya genital herpes’e, cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyona neden olan virüsle aynı değildir.
Zona bulaşıcı mı?
Zona olan bir kişi, su çiçeğine karşı bağışıklığı olmayan herkese varisella-zoster virüsünü geçirebilir. Virüs, zona döküntüsünün açık yaralarıyla doğrudan temas yoluyla iletilir. Ancak enfekte olduğunda kişi su çiçeği, zona değil, gelişecektir.
Su çiçeği bazı insanlar için tehlikeli olabilir. Zona kabarcıklarınız kabuk bağlayana kadar bulaşıcıdır ve daha önce su çiçeği geçirmemiş veya su çiçeği aşısı olmamış kişilerle, özellikle bağışıklık sistemleri zayıflamış olanlar, hamile kadınlar ve yenidoğanlarla fiziksel temastan kaçınmalısınız.
Risk Faktörleri
Hiç su çiçeği geçiren herkes, zona geliştirebilir. Ülkemizdeki çoğu yetişkin, su çiçeğini çocukken, su çiçeğine karşı rutin çocuk aşılaması başlamadan önce geçirmiştir.
Aşağıdaki faktörler, zona gelişme riskinizi artırabilir:
- 50 yaşından büyük olmak. Zona, 50 yaşın üzerindeki insanlarda en yaygın olarak görülmektedir. Risk yaşla birlikte artar.
- Belirli hastalıklara sahip olmak. Bağışıklık sisteminizi zayıflatan HIV/AIDS ve kanser gibi hastalıklar, zona riskini artırabilir.
- Kanser tedavileri görmek. Radyasyon veya kemoterapi, hastalıklara karşı direncinizi düşürerek zona tetikleyebilir.
- Belirli ilaçlar almak. Organ nakli reddini önleyen ilaçlar ve uzun süreli steroid kullanımı (prednizon gibi) zona riskinizi artırabilir.
Zona Tedavisinden Doğan Komplikasyonlar
Zona komplikasyonları şunları içerebilir:
- Post-herpetik nevralji. Bazı kişilerde zona ağrısı, kabarcıklar temizlendikten sonra uzun süre devam eder. Bu durum, hasar görmüş sinir liflerinin cildinizden beyninize karışık ve abartılı ağrı sinyalleri göndermesiyle ilişkilidir.
- Görme kaybı. Bir gözün etrafında veya içinde bulunan zona (oftalmik zona), acı veren göz enfeksiyonlarına neden olabilir ve görme kaybıyla sonuçlanabilir.
- Nörolojik problemler. Hangi sinirlerin etkilendiğine bağlı olarak, zona beyin iltihabına (ensefalit), yüz felcine veya işitme ve denge sorunlarına neden olabilir.
- Deride enfeksiyonlar. Zona kabarcıkları doğru şekilde tedavi edilmezse, bakteriyel deri enfeksiyonları gelişebilir.
Zona Önlemleri
Zona aşısı, zonayı önlemeye yardımcı olabilir.
Zona aşısını almak isteyen bireylerin iki seçeneği vardır: Shingrix ve Zostavax.
Amerika Birleşik Devletleri’nde, Shingrix, 2017 yılında Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanmış ve Zostavax’tan daha fazla tercih edilmektedir. Çalışmalar, Shingrix’in zona karşı 5 yıldan fazla koruma sağlayabileceğini önermektedir. Shingrix, virüs bileşeninden yapılmış ölü bir aşıdır. Bu aşı, iki doz halinde, dozlar arasında iki ila altı ay olacak şekilde uygulanmaktadır.
Shingrix, 50 yaş ve üzerindeki kişiler için onaylanmış ve önerilmiştir; daha önce Zostavax aşısı olmuş veya zona geçirmiş olanlar da dahil.
Zostavax, zona karşı yaklaşık beş yıl süreyle koruma sağlayabilir. Tek bir enjeksiyon olarak verilen canlı bir aşıdır, genellikle üst kolda uygulanır. Zostavax, 60 yaş ve üzerindeki kişiler için önerilmektedir.
Bu iki zona aşısının en yaygın yan etkileri, enjeksiyon bölgesinde kızarıklık, ağrı, hassasiyet, şişlik ve kaşıntı ile baş ağrılarıdır.
Zona aşısı, zona geçirmeyeceğinizin garantisini vermez. Ancak aşı, hastalığın seyrini ve şiddetini muhtemelen azaltacak ve post-herpetik nevralji riskinizi azaltacaktır.
Zona aşısı yalnızca önleme stratejisi olarak kullanılmaktadır. Şu anda hastalığı olan kişiler için tedavi amacıyla düşünülmemektedir. Hangi seçeneğin sizin için uygun olduğu konusunda doktorunuza danışın.
Zona Teşhisi
Doktorlar genellikle, vücudunuzun bir tarafındaki ağrı hikayesi ile birlikte döküntü ve kabarcıklara dayanarak zona teşhisi koyarlar. Doktorunuz, laboratuvar incelemesi için kabarcıklardan bir doku kazıma veya kültür alabilir.
Zona Tedavisi
Zonanın kesin bir tedavisi yoktur, ancak reçeteli antiviral ilaçlarla hızlı tedavi, iyileşmeyi hızlandırabilir ve komplikasyon riskinizi azaltabilir. Bu ilaçlar şunlardır:
- Açiklovir (Zovirax)
- Famciklovir
- Valasiklovir (Valtrex)
Zona genellikle şiddetli ağrıya neden olabilmektedir, bu nedenle doktorunuz şunları da reçete edebilir:
- Topikal kapsaisin bandı (Qutenza)
- Gabapentin (Neurontin) gibi antikonvülsanlar
- Amitriptilin gibi trisiklik antidepresanlar
- Krem, jel, sprey veya cilt bandı ile uygulanan lidokain gibi uyuşturucu ajanlar
- Kodein gibi narkotikler içeren ilaçlar
- Kortikosteroidler ve lokal anestezikler içeren bir enjeksiyon
Zona genellikle 2 ila 6 hafta sürer. Çoğu insan sadece bir kez zona geçirir, ancak iki veya daha fazla kez geliştirme olasılığı da vardır.
Evinizde
Soğuk bir banyo almak veya kabarcıklarınıza serin, ıslak kompres uygulamak, kaşıntı ve acıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, mümkünse, hayatınızdaki stres miktarını azaltmaya çalışın.
