Alzheimer hastalığı, beyin hücrelerinin zayıf düşmesine (dejenerasyona) ve ölmesine neden olan ilerleyici bir bozukluktur. Alzheimer hastalığı, bir kişinin bağımsız olarak işlev görme yetisini kesintiye uğratan düşünme, davranış ve sosyal becerilerde sürekli bir gerilemeyi ifade eden bunamanın en yaygın nedenidir.
Bu hastalığın erken belirtileri arasında yakın tarihli olayları veya konuşmaları unutmak yer alır. Hastalık ilerledikçe Alzheimer hastası olan bir kişinin ciddi hafıza kaybı gelişir ve günlük işleri yürütme yetisini kaybeder.
Mevcut Alzheimer hastalığı ilaçları, belirtileri geçici olarak iyileştirebilir veya gerileme hızını yavaşlatabilir. Bu ilaçlar, Alzheimer hastası bireylerin işlevlerini en üst düzeye çıkarmalarına ve bir süre bağımsızlıklarını korumalarına yardımcı olabilir. Farklı programlar ve hizmetler, Alzheimer hastalarına ve bakıcılarına destek olabilmektedir.
Alzheimer hastalığını tedavi eden veya hastalığın seyrini değiştiren bir tedavi bulunmamaktadır. Bu hastalığın ileri evrelerinde, beyin işlevlerindeki ciddi kayıpların neden olduğu komplikasyonlar — dehidrasyon, yetersiz beslenme veya enfeksiyon gibi — ölümle sonuçlanabilir.
Alzheimer Hastalığı Belirtileri
Hafıza kaybı, Alzheimer hastalığının ana belirtisidir. Hastalığın erken belirtisi genellikle yakın tarihli olayları veya konuşmaları hatırlamada zorluk yaşamaktır. Hastalığın ilerlemesiyle birlikte hafıza bozuklukları kötüleşir ve başka belirtiler gelişir.
Başlangıçta, Alzheimer hastası bir kişi, unutma veya düşünceleri organize etmede zorluk yaşadığını fark edebilir. Aile üyeleri veya arkadaşlar, belirtilerin nasıl kötüleştiğini daha kolay fark edebilirler.
Alzheimer hastalığına bağlı beyin değişiklikleri, aşağıdaki alanlarda giderek daha fazla zorluk yaşamaya yol açar:
Hafıza
Herkes bazen hafıza kaybı yaşayabilir. Anahtarların nereye konduğunu unuttuğunuz veya bir tanıdığın adını unuttuğunuzda bu normaldir. Ancak Alzheimer hastalığıyla ilişkili hafıza kaybı kalıcıdır ve iş veya evde işlevselliği etkiler.
Alzheimer hastası kişiler:
- İfadeleri ve soruları sürekli tekrar ederler
- Konuşmaları, randevuları veya olayları unuturlar ve daha sonra hatırlamazlar
- Günlük eşyalarını sıklıkla yanlış yerlere koyarlar
- Aşina oldukları yerlerde kaybolurlar
- Sonunda aile üyelerinin ve günlük nesnelerin adlarını unutur hale gelirler
- Nesneleri tanımlamak, düşünceleri ifade etmek veya konuşmalara katılmak için doğru kelimeleri bulmada zorlanırlar
Düşünme ve akıl yürütme
Alzheimer hastalığı, konsantre olma ve düşünme yetisine, özellikle sayılar gibi soyut kavramlarda zorluk getirmektedir.
Birden fazla görevi aynı anda yapmak özellikle zordur ve mali durumları yönetmek, çekleri dengelemek ve faturaları zamanında ödemek zorlaşabilir. Bu zorluklar, sayıları tanıma ve bunlarla başa çıkma yetisinde ciddi yetersizliklere yol açabilir.
Yargı ve karar verme
Gündelik durumlarda makul kararlar verme ve yargılama yetisi azalacaktır. Örneğin, bir kişi sosyal etkileşimlerinde kötü veya alışılmadık seçimler yapabilir veya hava durumuna uygun olmayan giysiler giyebilir. Her gün karşılaşılan sorunlara, örneğin ocakta yemeğin yanması veya beklenmedik sürüş durumlarına etkili şekilde yanıt vermek zorlaşabilir.
Planlama ve tanıdık görevleri yerine getirme
Yemek planlama veya sevdiği bir oyunu oynama gibi sıralı adımlar gerektiren rutin faaliyetler, hastalık ilerledikçe bir mücadele haline gelir. Sonunda ilerlemiş Alzheimer hastalığı olan kişiler, giyinme ve banyo yapma gibi temel görevleri yerine getirmeyi unutabilirler.
Kişilik ve davranış değişiklikleri
Alzheimer hastalığına bağlı olarak meydana gelen beyin değişiklikleri, ruh hali ve davranışlar üzerinde etki yapabilir. Yaygın problemler şunlardır:
- Depresyon
- Apatik olma
- Sosyal geri çekilme
- Ruh hali dalgalanmaları
- Diğerlerine güvensizlik
- Sinirlilik ve saldırganlık
- Uyku alışkanlıklarında değişiklikler
- Sıkça dolaşma
- Kendini tutma eksikliği
- Bir şeyin çalındığını düşünmek gibi yanılsamalar
Korunan beceriler
Birçok önemli beceri, belirtiler kötüleşirken uzun süre korunur. Korunan beceriler; kitap okuma veya dinleme, hikaye anlatma ve anılarını hatırlama, şarkı söyleme, müzik dinleme, dans etme, resim yapma veya el işlerine dahil olma gibi faaliyetleri içerebilir.
Bu beceriler, hastalığın ilerleyişi sırasında daha geç etkilenen beyin bölümleri tarafından kontrol edildiği için daha uzun süre korunabilir.
Ne zaman doktora gitmelisiniz?
Unutkanlık veya diğer demans belirtilerine neden olan, tedavi edilebilir hastalıklar da dahil olmak üzere birçok hastalık mevcuttur. Eğer hafızanız veya diğer düşünme becerileriniz ile ilgili endişeleriniz varsa, doktorunuzla kapsamlı bir değerlendirme ve tanı için konuşun.
Aile üyelerinizde veya arkadaşlarınızda gözlemlediğiniz düşünme becerileri ile ilgili endişeleriniz varsa, endişelerinizi paylaşın ve birlikte bir doktora gitme konusunda konuşun.
Alzheimer Hastalığının Nedenleri
Bilim insanları, çoğu insan için Alzheimer hastalığının, zamanla beyni etkileyen genetik, yaşam tarzı ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu tarafından tetiklendiğine inanmaktadırlar.
Vakanın %1’inden daha az bir kısmında Alzheimer hastalığı, bir kişinin bu hastalığı geliştirmesini neredeyse garanti eden belirli genetik değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Bu nadir durumlar genellikle orta yaşta hastalığın başlangıcına neden olur.
Alzheimer hastalığının kesin nedenleri tam olarak anlaşılamamakla birlikte, temelinde beyin proteinlerinin normal şekilde işlev görmemesi, beyin hücrelerinin (nöronların) işleyişini bozması ve bir dizi toksik olayı tetiklemesi yatmaktadır. Nöronlar hasar görür, birbirleriyle olan bağlantılarını kaybeder ve nihayetinde ölür.
Hasar genellikle hafızayı kontrol eden beyin bölgesinde başlar, ancak bu süreç ilk belirtilerden yıllar önce başlar. Nöron kaybı, diğer beyin bölgelerine belirli bir desenle yayılır. Hastalığın son aşamasında, beyin önemli ölçüde küçülmüştür.
Araştırmacılar iki proteinin rolüne odaklanmaktadır:
- Plaklar. Beta-amiloid, daha büyük bir protein fragmentidir. Bu parçalar bir araya toplanınca, nöronlar üzerinde toksik bir etki yarattığı ve hücreler arası iletişimi bozduğu görülmektedir. Bu gruplar, diğer hücresel artıklarla birlikte, amiloid plaklar adı verilen daha büyük birikintileri oluşturur.
- Karenküller. Tau proteinleri, bir nöronun iç destek ve taşıma sisteminde rol oynar ve besin maddeleri ile diğer temel materyalleri taşır. Alzheimer hastalığında, tau proteinleri biçim değiştirir ve nörofibriller karenküller adı verilen yapılar oluştururlar. Bu karenküller, taşıma sistemini bozar ve hücreler için toksiktir.
Risk faktörleri
Yaş
Artan yaş, Alzheimer hastalığı için bilinen en büyük risk faktörüdür. Alzheimer hastalığı normal yaşlanmanın bir parçası değildir, ancak yaşlandıkça bu hastalığı geliştirme olasılığınız artar.
Örneğin bir çalışmada, 65-74 yaş arasındaki 1,000 kişi için yılda iki yeni teşhis, 75-84 yaş arasındaki 1,000 kişi için 11 yeni teşhis ve 85 yaş ve üzerindeki 1,000 kişi için 37 yeni teşhis bulunduğu tespit edilmiştir.
Aile geçmişi ve genetik
İlk derece akrabanız — ebeveyn veya kardeşiniz — bu hastalığı taşıyorsa, Alzheimer hastalığına yakalanma riskiniz biraz daha yüksektir. Aileler arasında Alzheimer’ın çoğu genetik mekanizması büyük ölçüde açıklanamamıştır ve genetik faktörlerin karmaşık olması muhtemeldir.
Daha iyi anlaşılan genetik faktörlerden biri, apolipoprotein E geninin (APOE) bir formudur. Genin bir varyasyonu olan APOE e4, Alzheimer hastalığı riskini artırır, ancak bu gen varyasyonuna sahip olan herkes bu hastalığı geliştirmez.
Bilim insanları, neredeyse kesin olarak Alzheimer hastalığına yakalanacak bir kişinin, genlerden birini miras alması durumunda, gelişeceğini garanti eden nadir değişiklikler (mutasyonlar) tanımlamıştır. Ancak bu mutasyonlar, Alzheimer hastalığı olan kişilerin %1’inden daha azını kapsamaktadır.
Down sendromu
Down sendromlu birçok kişi Alzheimer hastalığına yakalanmaktadır. Bunun nedeni, 21. kromozomun üç kopyasına sahip olmalarıdır ve dolayısıyla beta-amiloid üretimiyle bağlantılı proteinin geninin de üç kopyasına sahip olmalarıdır. Alzheimer belirtileri, Down sendromlu kişilerde genel nüfusa göre 10 ila 20 yıl daha erken ortaya çıkar.
Cinsiyet
Erkekler ve kadınlar arasında risk açısından çok az fark var gibi görünmektedir; ancak genel olarak kadınlarda hastalık daha yaygındır çünkü kadınlar erkeklerden daha uzun yaşarlar.
Hafif bilişsel bozukluk
Hafif bilişsel bozukluk (MCI), bir kişinin yaşına göre beklenenden daha fazla hafıza veya diğer düşünme becerilerinde bir azalma olarak tanımlanır; ancak bu azalma kişinin sosyal veya iş yaşamında işlevselliğini engellemez.
MCI yaşayan kişilerin demans geliştirme riski yüksektir. MCI’nin ana eksikliği hafıza olduğunda, bu durum Alzheimer hastalığına bağlı demansa ilerleme olasılığı daha yüksektir. MCI tanısı, kişinin sağlıklı yaşam tarzı değişikliklerine odaklanmasını, hafıza kaybını telafi etmeye yönelik stratejiler geliştirmesini ve belirtileri izlemek için düzenli doktor randevuları planlamasını sağlar.
Geçmiş baş yaralanmaları
Ağır baş yaralanması geçiren kişilerin Alzheimer hastalığı riski daha yüksektir.
Kötü uyku düzenleri
Araştırmalar, uykuya dalma veya uykuda kalmada zorluk gibi kötü uyku düzenlerinin Alzheimer hastalığı riski ile ilişkili olduğunu göstermiştir.
Yaşam tarzı ve kalp sağlığı
Araştırmalar, kalp hastalığı ile ilişkili olan aynı risk faktörlerinin Alzheimer hastalığı riskini artırabileceğini göstermiştir. Bu faktörler arasında şunlar yer alır:
- Egzersiz eksikliği
- Obezite
- Tütün kullanımı veya pasif sigara içiciliğe maruz kalma
- Yüksek tansiyon
- Yüksek kolesterol
- Kontrol edilmemiş tip 2 diyabet
Tüm bu faktörler değiştirilebilir. Bu nedenle, yaşam tarzı alışkanlıklarını değiştirmek belirli bir ölçüde riskinizi değiştirebilir. Örneğin, düzenli egzersiz yapmak ve meyve ve sebzelerle zengin düşük yağlı bir diyet, Alzheimer hastalığı gelişme riskinin azalmasıyla ilişkilidir.
Ömür boyu öğrenme ve sosyal katılım
Çalışmalar, zihinsel ve sosyal olarak uyarıcı faaliyetlerde yaşam boyu devam etmenin Alzheimer hastalığı riskini azalttığını göstermiştir. Düşük eğitim seviyeleri — lise mezunu olmamak — Alzheimer hastalığı için bir risk faktörü gibi görünmektedir.
Alzheimer Hastalığına Bağlı Komplikasyonlar
Alzheimer hastalığı nedeniyle oluşan hafıza ve dil kaybı, bozulmuş yargı ve diğer bilişsel değişiklikler, diğer sağlık durumları için tedaviyi zorlaştırabilir. Alzheimer hastası bir kişi şunları başaramayabilir:
- Ağrı hissettiğini — örneğin, diş problemi nedeniyle — iletmek
- Bir diğer hastalığın belirtilerini bildirmek
- Verilen tedavi planına uymak
- İlaç yan etkilerini fark etmek veya tanımlamak
Alzheimer hastalığı son aşamalarına ilerledikçe, beyin değişiklikleri yutma, denge, bağırsak ve idrar kontrolü gibi fiziksel işlevleri etkilemeye başlar. Bu etkiler, ek sağlık sorunları için savunmasızlığı artırabilir:
- Yiyecek veya sıvının akciğerlere kaçması
- Pnömoni ve diğer enfeksiyonlar
- Düşmeler
- Kırıklar
- Yatak yaraları
- Yetersiz beslenme veya dehidrasyon
