Tiroit bezi, boynun tabanında yer alan kelebek şeklindeki bir endokrin bezdir. Metabolizma, büyüme ve enerji seviyelerini düzenleyen hormonlar üretmekten sorumludur. Tiroit bezi, tiroid hormonları olan tiroksin (T4) ve triiodotironin (T3) salgılayarak vücut ısısını, kalp atış hızını ve genel hücresel işlevleri sürdürmede kritik bir rol oynar.
Eğer tiroit bezi fazla hormon üretirse, doktorlar bu duruma hipertiroidizm veya aşırı aktif tiroid der. Fazla tiroid hormonları, vücudunuzun metabolizmasını hızlandırarak günlük yaşamınızı önemli ölçüde etkileyebilecek çeşitli belirtiler oluşturur.
Aşırı aktif tiroid nedir?
Aşırı aktif tiroid, tiroit bezinin aşırı miktarda tiroid hormonu, esasen tiroksin (T4) ve triiodotironin (T3) üretmesi durumunda meydana gelir. Tiroit bezi, genellikle hipofiz bezinden gelen tiroid uyarıcı hormon (TSH) ile yanıt verir; bu hormon tiroit bezine ne kadar hormon üretmesi gerektiğini söyler. Hipertiroidizmde, tiroit bezi, vücudun ihtiyaç duyduğundan daha fazla hormon üretir, bu da normal dengeyi bozarak birçok vücut fonksiyonunu hızlandırır.
Tiroit hormonları, vücudumuzdaki neredeyse her organ sistemi üzerinde etkilidir. Bu hormonlar kalp atış hızımızı, vücut sıcaklığını, metabolizmayı ve vücudun yiyecekleri enerjiye dönüştürme hızını düzenler. Tiroit hormonu seviyeleri çok yüksek olduğunda, vücudun işlemleri normal sınırların ötesine geçerek hızlanır.
Aşırı aktif tiroidin nedenleri
Birçok durum tiroit bezinin aşırı miktarda hormon üretmesine neden olabilir:
Graves hastalığı. Graves hastalığı, hipertiroidizmin en yaygın nedenidir ve vakaların %70-80’ini oluşturur. Graves hastalığında bağışıklık sistemi, hatalı bir şekilde tiroit bezinin fazla hormon üretmesini teşvik eden antikorlar üretir. Bu antikorlar TSH’yı taklit eder ve sürekli olarak tiroit bezine fazla çalışması için sinyal gönderir.
Toksik multinodüler guatr. Toksik multinodüler guatr, tiroit bezinde çoklu nodüllerin veya şişliklerin aşırı aktif hale gelerek TSH kontrolü olmaksızın fazla hormon üretmesiyle gelişir. Nodüller otonom çalışır ve normal düzenleyici sinyalleri göz ardı eder.
Toksik adenoma. Toksik adenoma, tiroit bezinde tek bir nodülün aşırı aktif hale gelerek fazla hormon üretmesi durumunda ortaya çıkar. Toksik multinodüler guatrın aksine, burada yalnızca bir nodül soruna neden olur.
Tiroidit. Tiroidit, tiroit bezinin iltihaplanmasıdır; bu durum depolanan hormonların kan dolaşımına sızmasına neden olabilir. Postpartum tiroidit, sessiz tiroidit ve subakut tiroidit gibi çeşitli tiroidit türleri bulunmaktadır.
Aşırı iyot alımı. Aşırı iyot alımı, temel tiroid hastalıkları olan bireylerde hipertiroidizmi tetikleyebilir. İyot, tiroid hormonları için bir yapı taşı olarak işlev görür ve aşırı miktarda iyot, tiroid hormonlarının aşırı üretimine yol açabilir.
İlaçlar. Amiodaron (bir antiaritmik ilaç) ve lityum gibi ilaçlar, bazı insanlarda tiroid hormonlarının üretimini veya salınımını etkileyerek hipertiroidizme yol açabilir.
Hipertiroidizmin yaygınlığı
Hipertiroidizm, ülkemizde yaklaşık %1.2 oranında görülmektedir. Kadınlar, bu durumu erkeklerden beş ila on kat daha fazla geliştirmektedir. Hipertiroidizm her yaşta gerçekleşebilir, ancak en sık olarak 20 ila 40 yaş arasındaki bireylerde görülmektedir.
Graves hastalığı – hipertiroidizmin önde gelen nedeni – güçlü bir genetik bileşen göstermektedir. Eğer ailenizde Graves hastalığı veya diğer otoimmün tiroid hastalıklarına sahip bireyler varsa riskiniz önemli ölçüde artmaktadır.
Aşırı aktif tiroidin belirtileri
1. Hızlı veya düzensiz kalp atışı
Kalbiniz normalden daha hızlı atabilir; genellikle dinlenirken dakikada 100’den fazla atar. Ayrıca, atriyal fibrilasyon veya kalp çarpıntısı gibi düzensiz kalp ritimleri yaşayabilirsiniz.
Göğsünüzde kalp atışlarınızı hissedebilir, titreme hissi yaşayabilir veya sessiz anlarda kalp atışınızı fark edebilirsiniz. Bazı insanlar kalplerinin atladığını veya sebepsiz yere yarıştığını hissettiklerini belirtir.
Neden: Aşırı tiroid hormonları kalbin adrenalin hassasiyetini artırır ve kalp kası hücrelerini doğrudan uyarır. Hormonlar ayrıca kalbin pompaladığı kan hacmini artırır ve kan damarlarındaki direnci azaltarak kalbin daha hızlı ve güçlü çalışmasını sağlar.
Hipertiroidizmi olan kişilerin neredeyse %90’ı bir tür kalp ritmi bozukluğu veya artmış kalp hızı yaşar.
2. Artan iştaha rağmen ağırlık kaybı
Normalden daha fazla yemenize rağmen kilo kaybedebilirsiniz. Ağırlık kaybı genellikle hızlı bir şekilde gerçekleşir ve kilo almak için yapılan tüm çabalara rağmen devam edebilir.
Hep aç hissettiğinizi fark edebilir ve daha büyük porsiyonlar veya daha sık yemek yiyebilirsiniz, ancak yine de kilo kaybedersiniz. Bazı insanlar düzenli beslenmelerine rağmen kilosunu koruyamadıkları için hayal kırıklığı hissedebilir.
Neden: Aşırı tiroid hormonları metabolizma hızını ciddi şekilde artırarak vücudun kalori yakma hızını normalden çok daha fazla artırır. Vücut, yeterli kalori aldığınızda bile enerji için yağ ve kas dokusunu parçalar.
Hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %85’i açıklanamayan kilo kaybı yaşamaktadır.
3. Sinirlilik ve irritabilite
Nedensiz bir şekilde anormal derecede kaygılı veya huzursuz hissedebilirsiniz. Ruh hali değişiklikleri, artan irritabilite ve odaklanmada zorluk gibi belirtiler yaygındır.
Neden: Tiroid hormonları, beyindeki nörotransmitter üretimini ve işlevini etkiler; özellikle serotonin, dopamin ve norepinefrin seviyeleri üzerinde etkilidir. Bu hormonlar ayrıca sinir sisteminin stres hormonlarına, özellikle adrenalin, karşı duyarlılığını artırır.
Hipertiroidizmli insanların yaklaşık %80’i ruh hali değişiklikleri, kaygı veya irritabilite bildirir.
4. El titremesi
El ve parmaklarınızda en çok gözlemlenen ince bir titreme geliştirebilirsiniz. Titreme genellikle nesneleri tutmaya çalıştığınızda veya hassas hareketler yaparken kötüleşir.
Neden: Aşırı tiroid hormonları sinir sisteminin uyarılabilirliğini artırır ve adrenalin etkilerini kaslarda güçlendirir. Bu hormonlar ayrıca beyindeki ince motor kontrol merkezlerini etkiler.
Hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %75’i bir dereceye kadar titreme geliştirir.
5. Sıcak tolere edememe ve aşırı terleme
Normal sıcaklıklarda rahatsız edici şekilde sıcak hissedilebilir ve normalde olduğundan daha fazla terleyebilirsiniz, hatta serin ortamlarda veya minimal aktivitelerde bile.
Neden: Tiroid hormonları metabolizma hızınızı artırarak hücresel enerji üretiminin bir yan ürünü olarak fazla ısı üretir. Vücudunuz, artan terleme ve deri yüzeyine yakın kan damarlarının genişlemesi ile kendisini soğutmaya çalışır.
Sıcak intoleransı, hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %70’inde görülürken aşırı terleme yaklaşık %65’inde görülmektedir.
6. Yorgunluk ve zayıflık
Bazı zamanlar huzursuz veya enerjik hissetseniz bile, özellikle kollarınız ve bacaklarınızda önemli bir yorgunluk ve kas zayıflığı yaşayabilirsiniz.
Normal aktivitelerden sonra yorgun hissetme, merdiven çıkmanın daha zor hale gelmesi veya daha önce kolayca kaldırabildiğiniz eşyaları kaldırmada zorlanma gibi durumlarla karşılaşabilirsiniz.
Neden: Aşırı tiroid hormonları, enerji için kas proteinlerini parçalar ve normal kas işlevini etkiler. Sürekli metabolizma hızlanması, enerji rezervlerinizin vücudun bunları yenileme kapasitesinden daha hızlı tükenmesine neden olur.
Hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %60’ında kas zayıflığı, %70’inde yorgunluk görülür.
7. Uyku bozuklukları
Bazı insanlar uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta zorluk çekebilir veya uyandıklarında dinlenmemiş hissedebilir. Bazıları canlı ve ayrıntılı rüyalar veya kabuslar görebilir.
Geceleri huzursuz bir şekilde uyanıyor, sık sık uyanıyor veya erken kalkıp dinlenmemiş hissediyor olabilirsiniz. Zihniniz, düşüncelerle dolup taşabilir ve bu durum rahatlamanızı zorlaştırabilir.
Neden: Tiroid hormonları, uyku-uyanıklık döngüsünü etkiler ve sinir sistemi aktivitesini artırır. Yükselen kalp hızı, kaygı ve sıcak intoleransı da uyku bozukluğuna katkıda bulunur.
Uyku problemleri, hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %65’inde görülmektedir.
8. Sık dışkılama
Normalden daha sık dışkılamak, bazen ishal haline gelmek gibi durumlarla karşılaşabilirsiniz. Dışkılar gevşek veya sulu hale gelebilir.
Neden: Tiroid hormonları sindirim hızını ve bağırsak hareketliliğini artırır. Gıda, sindirim sisteminizde normalden daha hızlı hareket eder, su emilimini azaltır ve daha sık dışkılama ile daha gevşek dışkılar oluşmasına sebep olur.
Bu belirti, hipertiroidizmli kişilerin yaklaşık %60’ında görülmektedir.
9. Adet döngüsünde değişiklikler
Kadınlarda daha hafif, daha seyrek adet dönemleri veya adet kanamasının tamamen durması görülebilir. Bazı kadınlarda adet dönemleri arasında düzensiz zamanlar oluşabilir.
Neden: Tiroid hormonları, üreme hormonlarının üretimini ve düzenlenmesini etkiler. Aşırı tiroid hormonları, beyin, yumurtalıklar ve rahim arasındaki normal iletişimi bozabilir.
Adet değişiklikleri, hipertiroidizmli kadınların yaklaşık %50-60’ında görülmektedir.
10. Göz problemleri
Bazı kişiler, gözlerinin dışarı fırlaması, kuru gözler, çift görme veya ışığa hassasiyet gibi göz semptomları geliştirebilir. Bu belirtiler en çok Graves hastalığı ile ilişkilidir.
Neden: Graves hastalığında, tiroit bezini uyarıp fazla hormon üretimini tetikleyen antikorlar, göz çevresindeki dokulara da saldırır. Gözlerin arkasındaki kaslar ve yağ, iltihaplanır ve şişer, gözleri öne doğru iter.
Göz semptomları Graves hastalığı olan insanların yaklaşık %25-30’unda görülmesine rağmen, hipertiroidizmin diğer nedenlerinde nadiren görülebilir.
Aşırı aktif tiroidin teşhisi
Başlangıç değerlendirmesi
Doktorunuz ayrıntılı bir tıbbi geçmiş ve fiziksel muayene ile başlayacaktır. Yaşadığınız tüm belirtileri, belirtilerin ne zaman başladığını ve bu belirtilerin günlük aktivitelerinizi nasıl etkilediğini açıklayın. Doktor, boynunuzu muayene ederek tiroit bezinin büyüklüğünü kontrol edecek, kalp atış hızınızı ve ritminizi kontrol edecek ve titreme veya göz değişiklikleri gibi hipertiroidizmle ilgili fiziksel işaretleri arayacaktır.
Kan testleri
Tiroid uyarıcı hormon (TSH) testi, tiroid sorunları için birincil tarama testidir. Hipertiroidizmde, TSH seviyeleri genellikle normalin altına düşer çünkü hipofiz bezi, aşırı tiroid hormonlarına yanıt olarak TSH üretimini azaltır.
Normal TSH seviyeleri genellikle litre başına 0.45 ile 4.5 milliünit (mU/L) arasındadır. 0.4 mIU/L’nin altındaki TSH seviyeleri genellikle hipertiroidizmi gösterir.
Doktorunuz, kanda aktif tiroid hormonlarının ölçümünü gerçekleştirmek için serbest tiroksin (T4) testi ve serbest triiodotironin (T3) testi isteyecektir. Hipertiroidizmde, bu seviyeler genellikle normal aralığın üzerine çıkar.
Serbest T4 seviyesinin normal aralığı 0.8–1.8 ng/dL’dir. Serbest T3 seviyesinin normal aralığı 2.0–4.4 pg/mL’dir.
Serbest T4 seviyesinin 1.8 ng/dL’nin üzerinde olması, özellikle düşük TSH seviyeleriyle birlikte hipertiroidizmi gösterir. Serbest T3 seviyesinin 4.4 pg/mL’nin üzerinde olması genelde hipertiroidizm veya T3 toksikozisi ile ilişkilidir.
Bu değerler, doğru tanı için her zaman TSH seviyeleri ve klinik belirtiler ile birlikte yorumlanmalıdır.
Tiroid antikor testleri, hipertiroidizmin nedenini belirlemeye yardımcı olacaktır. TSH reseptör antikorları Graves hastalığını gösterirken, diğer antikorlar farklı tiroid iltihap yapılarını önerebilir.
Görüntüleme çalışmaları
Radyoaktif iyot alım testi, tiroit bezinin belirli bir süre içinde ne kadar radyoaktif iyot emdiğini ölçer. Yüksek alım, tiroit bezinin aşırı hormon üretimini aktif bir şekilde gerçekleştirdiğini gösterirken, düşük alım tiroid iltihabını gösterebilir.
Tiroit taraması, tiroid bezinin görüntülerini oluşturmak için radyoaktif iyot veya teknesyum kullanır. Bu tarama, tiroit bezinin hangi bölgelerinin aşırı aktif olduğunu gösterir ve hipertiroidizmin farklı nedenlerini ayırt etmeye yardımcı olur.
Ultrason, tiroid bezinin yapısını ayrıntılı olarak görüntülemek için ses dalgalarını kullanır. Bu test, hipertiroidizme neden olabilecek nodüllerin, kistlerin veya diğer yapısal anormalliklerin varlığını tespit edebilir.
Ek testler
Doktorunuz, belirtileriniz ve başlangıçtaki sonuçlara bağlı olarak ek testler isteyebilir. Elektrokardiyogram (EKG), kalp ritmi anormalliklerini kontrol eder. Tam kan sayımı ve karaciğer fonksiyon testleri, tedaviye başlamadan önce temel değerleri belirlemek için kullanılır. Uzun bir süre tedavi edilmemiş hipertiroidizminiz varsa, kemik yoğunluğu testi gerekebilir.
Ne zaman tıbbi yardım almanız gerekir?
Hızlı kilo kaybı, sürekli hızlı kalp atışı veya şiddetli kaygı gibi hipertiroidizm belirtilerinden birkaçını yaşıyorsanız, hemen bir doktora başvurun. Göğüs ağrısı, nefes alırken zorluk, şiddetli zayıflık, yüksek ateş veya ani görme değişiklikleri gibi durumlarda acil tıbbi yardım almanız gerekmektedir.
Hipertiroidizmin erken teşhisi ve tedavisi, ciddi komplikasyonları önler ve tiroid fonksiyonlarını normale döndürmeye yardımcı olur. Hipertiroidizmi olan kişilerin çoğu tedaviye iyi yanıt verir ve tiroid hormonları seviyesi normale döndüğünde normal aktivitelere geri dönebilir.
