Genel Bakış
Gıda zehirlenmesi, kontamine olmuş gıdaların tüketilmesi sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Bakteriler, virüsler ve parazitler gibi enfeksiyöz organizmalar veya bunların toksinleri, gıda zehirlenmesinin en yaygın nedenleridir.
Enfeksiyöz organizmalar veya bunların toksinleri, gıdaların işlenmesi veya üretimi aşamasında herhangi bir noktada gıdayı kontamine edebilir. Gıda, evde de yanlış bir şekilde ele alındığında veya pişirildiğinde kontamine olabilir.
Gıda zehirlenmesi belirtileri, kontamine gıdaların tüketilmesinden birkaç saat içinde başlayabilir; genellikle bulantı, kusma veya ishal içerir. Gıda zehirlenmesi genellikle hafif seyreder ve tedavi edilmeden kendiliğinden geçer. Ancak bazı kişilerin hastaneye gitmesi gerekebilir.
Gıda zehirlenmesinin belirtileri
Gıda zehirlenmesi belirtileri, kontaminasyon kaynağına bağlı olarak değişiklik gösterir. Gıda zehirlenmesinin çoğu türü, aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını gösterir:
- Bulantı
- Kusma
- Sulu veya kanlı ishal
- Karın ağrısı ve kramplar
- ateş
Belirtiler, kontamine gıdaların tüketilmesinden birkaç saat sonra başlayabilir veya günler hatta haftalar sonra da kendini gösterebilir. Gıda zehirlenmesi sonucu oluşan hastalık genel olarak birkaç saat ila birkaç gün sürer.
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Aşağıdaki belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, tıbbi yardım alın.
- Sık sık kusma ve sıvı alımını sürdürememe
- Kanlı kusma veya dışkı
- Üç günden fazla süren ishal
- Aşırı ağrı veya şiddetli karın krampları
- 100 derece F’den (38 derece C) yüksek ağız sıcaklığı
- Susuzluk belirtileri — aşırı susama, ağızda kuruluk, az veya hiç idrara çıkmama, şiddetli zayıflık, baş dönmesi veya sersemlik
- Bulantı, kas zayıflığı ve kollarında karıncalanma gibi nörolojik belirtiler
Gıda zehirlenmesinin nedenleri
Gıdaların kontaminasyonu, üretim sürecinin herhangi bir aşamasında gerçekleşebilir: büyütme, hasat, işleme, depolama, gönderim veya hazırlama. Genellikle, zararlı organizmaların bir yüzeyden başka bir yüzeye geçişi olan çapraz kontaminasyon neden olur. Bu, özellikle çiğ, hazır tüketim için olan gıdalar (örn. salatalar veya diğer ürünler) için sorunludur. Bu gıdalar pişirilmediği için, zararlı organizmalar, yenmeden önce yok olmaz ve gıda zehirlenmesine neden olabilir.
Pek çok bakteriyel, viral veya parazitik ajan, gıda zehirlenmesine yol açabilir. Aşağıdaki tablo, bazı muhtemel kontaminantları, belirtilerin ne zaman başlayabileceğini ve organizmanın yayılma yollarını göstermektedir.
| Kontaminant | Belirtilerin Başlangıcı | Etkilenen Gıdalar ve Yayılma Yöntemleri |
|---|---|---|
| Campylobacter | 2 ile 5 gün | Etler ve kümes hayvanları. Kontaminasyon, hayvan dışkısının et yüzeyleri ile temas etmesi durumunda işleme sırasında oluşur. Diğer kaynaklar arasında pastörize edilmemiş süt ve kontamine su yer alır. |
| Clostridium botulinum | 12 ile 72 saat | Düşük asiditeye sahip evde konservelenmiş gıdalar, düzgün konservelenmemiş ticari gıdalar, tütsülenmiş veya tuzlu balık, alüminyum folyo içinde pişirilmiş patatesler ve çok uzun süre sıcak tutulmuş diğer gıdalar. |
| Clostridium perfringens | 8 ile 16 saat | Etler, güveçler ve soslar. Genellikle servis edilen yemeklerin yeterince sıcak tutulmadığında veya gıdaların çok yavaş soğuması durumunda yayılır. |
| Escherichia coli (E. coli) | 1 ile 8 gün | Kesim sırasında dışkı ile kontamine olmuş sığır eti. Genellikle yeterince pişirilmemiş kıyma ile yayılır. Diğer kaynaklar arasında pastörize edilmemiş süt ve elma suyu, alfafa filizleri ve kontamine su bulunur. |
| Giardia lamblia | 1 ile 2 hafta | Çiğ, hazır tüketim için olan sebzeler ve kontamine su. Kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Hepatit A | 28 gün | Çiğ, hazır tüketim için olan sebzeler ve kontamine sudan elde edilen kabuklu deniz ürünleri. Kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Listeria | 9 ile 48 saat | Sosis, şarküteri etleri, pastörize edilmemiş süt ve peynirler ile yıkanmamış çiğ sebzeler. Kontamine toprak ve su ile yayılabilir. |
| Norovirüsler (Norwalk-benzeri virüsler) | 12 ile 48 saat | Çiğ, hazır tüketim için olan sebzeler ve kontamine su kaynaklı kabuklu deniz ürünleri. Kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Rotavirus | 1 ile 3 gün | Çiğ, hazır tüketim için olan sebzeler. Kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Salmonella | 1 ile 3 gün | Çiğ veya kontamine et, kümes hayvanları, süt veya yumurta sarısı. Yetersiz pişirmede hayatta kalır. Bıçaklar, kesme yüzeyleri veya kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Shigella | 24 ile 48 saat | Deniz ürünleri ve çiğ, hazır tüketim için olan sebzeler. Kontamine bir gıda işleyici aracılığıyla yayılabilir. |
| Staphylococcus aureus | 1 ile 6 saat | Etler ve hazırlanan salatalar, krema sosları ve krema dolgulu tatlılar. Elle temas, öksürük ve hapşırma ile yayılabilir. |
| Vibrio vulnificus | 1 ile 7 gün | Çiğ istiridye ve çiğ veya yetersiz pişirilmiş midye, kum midyesi ve ıstakoz. Kontamine deniz suyu yoluyla yayılabilir. |
Risk Faktörleri
Kontamine gıdaların tüketilmesinin ardından hastalanıp hastalanmamanız; organizmanın türüne, maruziyet miktarına, yaşınıza ve sağlığınıza bağlıdır. Yüksek risk grupları şunlardır:
- Yaşlı yetişkinler. Yaşlandıkça, bağışıklık sisteminiz enfeksiyöz organizmalara eskiye göre daha hızlı ve etkili yanıt veremeyebilir.
- Hamile kadınlar. Hamilelik sırasında metabolizma ve dolaşımda meydana gelen değişiklikler, gıda zehirlenmesi riskini artırabilir. Hamilelikte tepkiler daha şiddetli olabilir. Nadir de olsa, bebeğiniz de hastalanabilir.
- Yenidoğanlar ve küçük çocuklar. Bağışıklık sistemleri henüz tam olarak gelişmemiştir.
- Kronik hastalığı olan kişiler. Diyabet, karaciğer hastalığı veya AIDS gibi kronik bir duruma sahip olmak veya kanser için kemoterapi veya radyoterapi almak bağışıklık yanıtınızı azaltabilir.
Gıda zehirlenmesinin komplikasyonları
Gıda zehirlenmesinin en yaygın ciddi komplikasyonu dehidrasyondur — suyun ve temel tuzların ve minerallerin şiddetli kaybı. Eğer sağlıklı bir yetişkin iseniz ve kusma ile ishal nedeniyle kaybettiğiniz sıvıyı yeterince alıyorsanız, dehidrasyon problemi olmamalıdır.
Yenidoğanlar, yaşlı yetişkinler ve bağışıklık sistemleri baskı altında olan veya kronik hastalığı bulunan kişiler, kaybettikleri sıvıyı geri kazanamama durumunda şiddetli dehidrasyona girebilirler. Bu durumda hastaneye kaldırılmaları ve intravenöz sıvı tedavisi almaları gerekebilir. Aşırı durumlarda, dehidrasyon hayatı tehdit edici olabilir.
Bazı gıda zehirlenmesi türleri, belirli kişiler için potansiyel olarak ciddi komplikasyonlar doğurabilir:
- Listeria enfeksiyonu. Listeria gıda zehirlenmesinin komplikasyonları, bir bebeğin doğmamış olması durumunda en şiddetli olabilir. Hamileliğin erken dönemlerinde, listeria enfeksiyonu düşükle sonuçlanabilir. Hamileliğin ilerleyen dönemlerinde ise, listeria enfeksiyonu ölü doğum, erken doğum veya doğumdan sonra bebekte potansiyel olarak ölümcül bir enfeksiyona yol açabilir — bu, annenin sadece hafif hasta olması durumunda bile meydana gelebilir. Listeria enfeksiyonunu atlatan bebekler uzun süreli nörolojik hasar ve gelişim geriliği yaşayabilirler.
- Escherichia coli (E. coli). Belirli E. coli suşları, hemolitik üremik sendrom adı verilen ciddi bir komplikasyona neden olabilir. Bu sendrom böbreklerdeki küçük kan damarlarının iç yüzeyini zedeleyerek, bazen böbrek yetmezliğine yol açabilir. Yaşlılar, 5 yaş altındaki çocuklar ve bağışıklık sistemi baskılanmış kişilerin bu komplikasyonu geliştirme riski daha yüksektir. Bu risk kategorilerinden birindeyseniz, kanlı veya aşırı sayıda ishal belirtileri gördüğünüzde doktorunuza başvurmalısınız.
Gıda zehirlenmesinin önlenmesi
Evde gıda zehirlenmesini önlemek için aşağıdakileri yapmalısınız:
- Ellerinizi, aletlerinizi ve gıda yüzeylerinizi sık sık yıkayın.
- Çiğ gıdaları hazır tüketim gıdalardan ayrı tutun. Alışveriş yaparken, gıda hazırlarken veya gıda depolarken, çiğ et, kümes hayvanları, balık ve kabuklu deniz ürünlerini diğer gıdalardan uzak tutun. Bu, çapraz kontaminasyonu önler.
- Gıdaları güvenli bir sıcaklıkta pişirin. Gıdaların güvenli bir sıcaklıkta pişirilip pişirilmediğini anlamanın en iyi yolu bir gıda termometresi kullanmaktır. Gıdaları doğru sıcaklıkta pişirerek zararlı organizmaları öldürebilirsiniz. Kıyma en az 160 derece F (71.1 derece C); biftek, rosto ve kuzu, domuz ve dana eti gibi kesimler en az 145 derece F (62.8 derece C); tavuk ve hindi 165 derece F (73.9 derece C) sıcaklığa kadar pişirilmelidir. Balık ve kabuklu deniz ürünlerinin tamamen piştiğinden emin olun.
- Hızla bozulabilen gıdaları derhal buzdolabında veya dondurucuda saklayın — iki saatlik bir süre içinde, satın alındıktan veya hazırlandıktan sonra. Oda sıcaklığı 90 derece F (32.2 derece C) üzerinde ise, bozulabilen gıdaları bir saat içinde buzdolabına koyun.
- Gıdaları güvenli bir şekilde çözün. Gıdaları oda sıcaklığında çözmeyin. Gıdaları çözmenin en güvenli yolu, buzdolabında çözmektir.
- Şüphedeyken atın. Bir gıdanın güvenli bir şekilde hazırlanıp hazırlanmadığından veya saklanıp saklanmadığından emin değilseniz, atın. Oda sıcaklığında çok uzun süre bekletilen gıdalar, pişirme ile yok edilemeyecek bakteri veya toksinler içerebilir.
Gıda zehirlenmesi, özellikle küçük çocuklar, hamile kadınlar ve fetusları, yaşlı yetişkinler ve bağışıklık sistemi zayıflamış kişiler için ciddi ve potansiyel olarak yaşamı tehdit edici bir durumdur. Bu bireyler, aşağıdaki gıdalardan kaçınarak ekstra önlemler almalıdır:
- Çiğ veya az pişmiş et ve kümes hayvanları
- Çiğ veya az pişirilmiş balık veya kabuklu deniz ürünleri, istiridyeler, kum midyeleri, midyeler ve ıstakoz dahil
- Çiğ veya az pişirilmiş yumurtalar veya bunları içerebilecek gıdalar (örn. kurabiye hamuru ve ev yapımı dondurma)
- Çiğ filizler, örneğin alfafa, fasulye, yonca ve turp filizleri
- Pastörize edilmemiş meyve suları ve elma suları
- Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri
- Yumuşak peynirler, örneğin feta, Brie ve Camembert; mavi damarlı peynir; ve pastörize edilmemiş peynirler
- Saklanan pâté ve et sürmeleri
- Çiğ sosisler, şarküteri etleri ve hazır etler
Tanı
Gıda zehirlenmesi genellikle, ne kadar süredir hasta olduğunuz, belirtileriniz ve yediğiniz spesifik gıdalar da dahil olmak üzere ayrıntılı bir hikaye ile tanı konur. Doktorunuz, dehidrasyon belirtilerine bakarak bir fizik muayene de yapacaktır.
Belirtilerinize ve sağlık geçmişinize bağlı olarak doktorunuz, muhtemel nedenleri belirlemek ve tanıyı doğrulamak için kan testi, dışkı kültürü veya parazitler için muayene gibi tanı testleri yapabilir.
Dışkı testi için doktorunuz dışkı örneğinizi bir laboratuvara gönderecek, orada bir teknisyen enfeksiyöz organizmayı tanımlamaya çalışacaktır. Eğer bir organizma bulunursa, doktorunuz büyük olasılıkla gıda zehirlenmesinin bir salgınla bağlantılı olup olmadığını belirlemek için yerel sağlık departmanınızı haberdar edecektir.
Bazı durumlarda, gıda zehirlenmesinin nedeni tanımlanamayabilir.
Gıda zehirlenmesinin tedavisi
Gıda zehirlenmesi tedavisi genellikle hastalığın kaynağına (eğer biliniyorsa) ve belirtilerinizin şiddetine bağlıdır. Çoğu insan için hastalık birkaç gün içinde tedavi olmaksızın kendiliğinden geçer; ancak bazı gıda zehirlenmesi türleri daha uzun sürebilir.
Gıda zehirlenmesi tedavisi şunları içerebilir:
- Kayıp sıvıların yerine konması. Sürekli ishal nedeniyle kaybedilen sıvılar ve elektrolitler (vücudunuzdaki sıvı dengesini koruyan sodyum, potasyum ve kalsiyum gibi mineraller) geri kazanılmalıdır. Sürekli ishal veya kusma geçiren bazı çocuklar ve yetişkinler hastaneye kaldırılabilir, burada intravenöz (damar yoluyla) sıvı ve tuzlar alabilirler; bu durum dehidrasyonu önlemek veya tedavi etmek içindir.
- Antibiyotikler. Doktorunuz, belirli türde bir bakteriyel gıda zehirlenmeniz varsa ve belirtileriniz şiddetliyse antibiyotik reçete edebilir. Listeria kaynaklı gıda zehirlenmesi hastaneye yatış sırasında intravenöz antibiyotiklerle tedavi edilmelidir. Tedavi ne kadar erken başlarsa, sonuçlar o kadar iyi olabilir. Hamilelikte, hızlı antibiyotik tedavisi enfeksiyonun bebeği etkilemesini önleyebilir. Antibiyotikler, virüslere bağlı gıda zehirlenmesinde etkili olmayacaktır. Antibiyotikler, belirli türde viral veya bakteriyel gıda zehirlenmesinde belirtileri kötüleştirebilir. Seçeneklerinizi doktorunuzla görüşün.
Kanın olmadığı ve ateşi olmayan ishal olan yetişkinler, loperamid (Imodium A-D) veya bismuth subsalicylate (Pepto-Bismol) alarak rahatlama sağlayabilirler. Bu seçenekler için doktorunuza danışın.
Evde Bakım
Gıda zehirlenmesi genellikle tedavi olmaksızın 48 saat içinde düzelir. Kendinizi daha rahat hissetmek ve iyileşirken dehidrasyonu önlemek için aşağıdaki önlemleri deneyin:
- Midenizin dinlenmesine izin verin. Birkaç saat yemek yemeyi ve içmeyi bırakın.
- Buz parçalarını emmeyi veya küçük yudumlarla su içmeyi deneyin. Ayrıca berrak soda, berrak et suyu veya kafeinsiz spor içecekleri içmeyi deneyebilirsiniz. Aşırı dehidrasyon belirtileriniz veya ishaliniz varsa, oral rehidrasyon çözümleri de deneyebilirsiniz. Normal idrar çıkışı ve idrarınızın berrak olması durumunda yeterince sıvı alıyorsunuz demektir.
- Probiyotikler. Doktorunuz probiyotikleri denemenizi önerebilir. Probiyotikleri denemeden önce doktorunuza sorunuz.
- Yemeye devam edin. Yavaşça, soda kraker, tost, jelatin, muz ve pirinç gibi yumuşak, düşük yağlı ve sindirimi kolay gıdalar yemeye başlayın. Bulantınız geri dönerse yemeyi bırakın.
- İyileşene kadar bazı gıdalardan ve maddelerden kaçının. Bu gıdalar arasında süt ürünleri, kafein, alkol, nikotin ve yağlı veya baharatlı gıdalar bulunur.
- Dinlenin. Hastalık ve dehidrasyon sizi zayıflatıp yıpratabilir.
