Akut lenfoblastik lösemi nedir?
Akut lenfoblastik lösemi, kemik iliğinin çok fazla lenfosit (bir tür beyaz kan hücresi) üretmesiyle karakterize bir kanser türüdür.
Akut lenfoblastik lösemi (aynı zamanda akut lenfositik lösemi olarak da adlandırılır), kan ve kemik iliği kanseridir. Bu tür kanser genellikle tedavi edilmezse hızla kötüleşir.
Lösemi, kırmızı kan hücrelerini, beyaz kan hücrelerini ve trombositleri etkileyebilir.
Normalde, kemik iliği, zamanla olgun kan hücrelerine dönüşen kan kök hücreleri (olgunlaşmamış hücreler) üretir. Bir kan kök hücresi, myeloid kök hücresi veya lenfoid kök hücresi haline dönüşebilir.
Myeloid kök hücresi, üç tür olgun kan hücresinden birine dönüşür:
- Vücut dokularına oksijen ve diğer maddeleri taşıyan kırmızı kan hücreleri.
- Kanamayı durdurmak için pıhtılaşma oluşturan trombositler.
- Enfeksiyon ve hastalıkla savaşan granülositler (beyaz kan hücreleri).
Bir lenfoid kök hücresi lenfoblast hücresine dönüşür ve ardından üç tür lenfositten (beyaz kan hücresinden) birine dönüşür:
- Enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olan antikorları üreten B lenfositleri.
- B lenfositlerinin enfeksiyonla savaşmaya yardımcı olan antikorları üretmesine yardımcı olan T lenfositleri.
- Kansere ve virüslere saldıran doğal öldürücü hücreler.
Akut lenfoblastik lösemide, çok sayıda kök hücre lenfoblast, B lenfositleri veya T lenfositlerine dönüşür. Bu hücreler ayrıca lösemi hücreleri olarak adlandırılır. Bu lösemi hücreleri, enfeksiyonla etkili bir şekilde savaşamaz. Ayrıca, kan ve kemik iliğindeki lösemi hücrelerinin sayısı arttıkça, sağlıklı beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombositler için daha az yer kalır. Bu durum enfeksiyona, anemiye ve kolay kanamaya neden olabilir. Kanser ayrıca merkezi sinir sistemine (beyin ve omurilik) de yayılabilir.
Önceki kemoterapi ve radyasyona maruz kalmak, akut lenfoblastik lösemi geliştirme riskini artırabilir.
Bir hastalığa yakalanma riskinizi artıran her şeye risk faktörü denir. Bir risk faktörüne sahip olmak, kanser olacağınız anlamına gelmez; risk faktörüne sahip olmamak da kanser olmayacağınız anlamına gelmez. Eğer risk altında olduğunuzu düşünüyorsanız doktorunuzla konuşmalısınız. Akut lenfoblastik lösemi için olası risk faktörleri şunlardır:
- Erkek olmak.
- 70 yaşından büyük olmak.
- Daha önce kemoterapi veya radyoterapi tedavisi almak.
- Çevrede yüksek düzeyde radyasyona maruz kalmak (örneğin nükleer radyasyon).
- Bazı genetik bozukluklara sahip olmak, örneğin Down sendromu.
Yetişkin akut lenfoblastik löseminin belirtileri arasında ateş, yorgunluk hissi ve kolay morarma veya kanama yer alır.
Akut lenfoblastik löseminin erken belirtileri grip veya diğer yaygın hastalıklara benzer olabilir. Aşağıdaki belirtilerden herhangi birine sahipseniz doktorunuza danışmalısınız:
- Güçsüzlük veya yorgunluk hissi.
- Ateş veya ter içinde gece terlemeleri.
- Kolay morarma veya kanama.
- Peteşi (kanama nedeniyle cilt altındaki düz lekeler).
- Nefes darlığı.
- Ağırlık kaybı veya iştah kaybı.
- Kemik veya karın ağrısı.
- Kaburgaların altında dolgunluk hissi veya ağrı.
- Boyun, koltuk altı, karın veya kasıkta ağrısız kitleler.
- Sıklıkla enfeksiyon geçirme.
Bu belirtiler, yetişkin akut lenfoblastik lösemi veya diğer hastalıklardan kaynaklanıyor olabilir.
Kan ve kemik iliğini inceleyen testler, yetişkin akut lenfoblastik löseminin tanısında kullanılır.
Aşağıdaki testler ve prosedürler kullanılabilir:
– Fiziksel muayene ve sağlık geçmişi: Hastanın genel sağlık belirtilerinin kontrol edildiği vücut muayenesi, hastalığın belirtisi olan enfeksiyon veya başka bir tutarsızlık için değerlendirilir. Hastanın sağlık alışkanlıkları, geçmiş hastalıkları ve tedavi geçmişi hakkında bilgi alınır.
– Tam kan sayımı (CBC): Bir örneğin alınıp kontrol edildiği bir prosedürdür:
- Kırmızı kan hücrelerinin ve trombositlerin sayısı.
- Beyaz kan hücrelerinin sayısı ve türü.
- Kırmızı kan hücrelerindeki hemoglobinin (oksijen taşıyan protein) miktarı.
- Alınan kan örneğinin hangi kısmının kırmızı kan hücrelerinden oluştuğu.
– Kan kimyası çalışmaları: Vücut organları ve dokuları tarafından kan dolaşımına salınan bazı maddelerin miktarlarını ölçmek için bir kan örneğinin kontrol edildiği bir prosedürdür. Normalin üzerinde (ya da altında) bir madde miktarı, hastalığın belirtisi olabilir.
– Periferik kan smear’ı: Blast hücrelerinin, beyaz kan hücrelerinin sayısı ve türü, trombosit sayısı ve kan hücrelerindeki şekil değişikliklerinin kontrol edildiği bir prosedürdür.
– Kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi: Kemik iliği, kan ve küçük bir kemik parçası, kalça kemiğine veya göğüs kemiğine boş bir iğne ile girilerek alınır. Bir patalog, mikroskop altında abnormal hücreleri aramak için kemik iliği, kan ve kemik örneğini inceler.
Alınan kan veya kemik iliği dokusu örneklerini kontrol etmek için aşağıdaki testler yapılabilir:
– Sitojenetik analiz: Kan veya kemik iliği örneğindeki hücrelerin kromozomlarının sayıldığı ve kırık, kayıp, yeniden düzenlenmiş veya ekstra kromozomlar gibi değişikliklerin kontrol edildiği bir laboratuvar testidir. Belirli kromozomlardaki değişiklikler kanser belirtisi olabilir. Örneğin, Philadelphia kromozom pozitif akut lenfoblastik lösemede, bir kromozomun bir bölümü diğer bir kromozomun parçasıyla yer değiştirir. Bu kromozoma “Philadelphia kromozomu” denir. Sitojenetik analiz, kanseri tanımlamaya, tedavi planlamaya veya tedavinin ne kadar etkili olduğunu belirlemeye yardımcı olmak için kullanılır.
– İmmünfenotipleme: Kanser hücrelerini, hücre yüzeyindeki antijenler veya belirteçler temelinde tanımlamak için antikorlar kullanan bir laboratuvar testidir. Bu test, belirli türde lösemiyi tanımlamaya yardımcı olmak için kullanılır. Örneğin, bir sitokimya çalışmasında, bir doku örneğindeki hücrelerin belirli değişiklikler için kimyasallar (boyalar) kullanılarak test edilmesi gerekebilir. Bir kimyasal, bir tür lösemi hücresinde renk değişikliğine neden olabilirken, başka bir türde böyle bir etki göstermeyebilir.
Prognoz (iyileşme şansı) ve tedavi seçeneklerini etkileyen faktörler.
Prognoz ve tedavi seçenekleri, aşağıdaki faktörlere bağlıdır:
- Hastanın yaşı.
- Kanserin beyin veya omuriliğe yayılıp yayılmadığı.
- Philadelphia kromozomu da dahil olmak üzere genlerde belirli değişikliklerin olup olmadığı.
- Kanserin daha önce tedavi edilip edilmediği veya tekrar nüksettiği.
Yetişkin akut lenfoblastik löseminin evreleri
Yetişkin akut lenfoblastik lösemi tanısı konulduktan sonra, kanserin merkezi sinir sistemine (beyin ve omurilik) veya vücudun diğer bölgelerine yayılıp yayılmadığını belirlemek için testler yapılır.
Kanserin yayılma derecesi veya yaygınlığı genellikle evreler olarak tanımlanır. Löseminin kan ve kemik iliği dışına yayılıp yayılmadığını bilmek tedavi planlaması için önemlidir.
Löseminin yayıldığını belirlemek için kullanılabilecek testler ve prosedürler şunlardır:
- Göğüs röntgeni: Göğsün içindeki organlar ve kemikler için bir röntgen. Röntgen, vücut içinden geçip film üzerine düşebilen bir enerji dalgasıdır, vücut içindeki alanların görüntüsünü oluşturur.
- Bel omurları iğnesi: Omurilikten beyin omur sıvısı (CSF) örneği toplamak için kullanılan bir prosedürdür. Bu prosedür, omurgadaki iki kemik arasına iğne yerleştirilerek ve omuriliğin etrafındaki CSF’den bir örnek alarak gerçekleştirilir. CSF örneği, mikroskop altında lösemi hücrelerinin beyin ve omuriliğe yayıldığını gösteren belirtiler için kontrol edilir.
- BT taraması (CAT taraması): Farklı açılardan alınmış karın bölgesinin detaylı bir dizi görüntüsünü oluşturan bir prosedürdür. Görüntüler, bir röntgen makinesine bağlı bir bilgisayar tarafından oluşturulur. Organların veya dokuların daha net görünmesini sağlamak için bir damara boya enjekte edilebilir veya yutturulabilir. Bu prosedüre ayrıca bilgisayarlı tomografi, bilgisayarla tomografi ya da bilgisayarlı aksiyal tomografi denir.
- MRI (manyetik rezonans görüntüleme): Bir mıknatıs, radyo dalgaları ve bilgisayar kullanarak vücut içindeki alanların detaylı görüntülerini oluşturan bir prosedürdür. Bu prosedüre ayrıca nükleer manyetik rezonans görüntüleme (NMRI) denir.
Yetişkin akut lenfoblastik löseminin evresini belirlemede standart bir yöntem yoktur.
Hastalık, tedavi edilmemiş, remisyona girmiş veya nüksetmiş olarak tanımlanır.
Tedavi edilmemiş yetişkin akut lenfoblastik löseminin evresi
Yeni teşhis edilen akut lenfoblastik lösemi, ateş, kanama veya ağrı gibi belirtileri hafifletme dışında hiçbir tedavi almaz.
- Tam kan sayımı anormal.
- Kemik iliğindeki hücrelerin %5’inden fazlası blast (lösemi hücreleri) içerir.
- Lösemi belirtileri vardır.
Remisyona girmiş yetişkin akut lenfoblastik löseminin evresi
Akut lenfoblastik lösemi tedavi edilmiştir.
- Tam kan sayımı normaldir.
- Kemik iliğindeki hücrelerin %5’inden azı blast (lösemi hücreleri) içerir.
- Kemik iliği dışında lösemi belirtileri yoktur.
Nükseden yetişkin akut lenfoblastik löseminin evresi
Nükseden yetişkin akut lenfoblastik lösemi, remisyona girdikten sonra tekrar eden (nükseden) bir kanserdir. Akut lenfoblastik lösemi, kan, kemik iliği veya vücudun diğer bölgelerinde geri dönebilir.
