Akal kısırlığı, dışkılamayı kontrol edememe durumudur ve makattan dışkının beklenmedik bir şekilde sızmasına yol açar. Akal kısırlığının şiddeti, gaz çıkarırken meydana gelen nadir dışkı sızmasından, tam bağırsak kontrolünün kaybına kadar uzanabilir.
Akal kısırlığının yaygın nedenleri arasında ishal, kabızlık ve kas veya sinir hasarı bulunur. Kas veya sinir hasarı, yaşlanma veya doğum yapma ile ilişkili olabilir.
Neden ne olursa olsun, akal kısırlığı utanç verici olabilir. Ancak bu yaygın sorun hakkında doktorunuzla konuşmaktan çekinmeyin. Tedavi seçenekleri, akal kısırlığını iyileştirebilir ve yaşam kalitenizi artırabilir.
Akal kısırlığı belirtileri
Akal kısırlığı, ara sıra bir ishal atağı sırasında geçici olarak meydana gelebilir, ancak bazı insanlar için akal kısırlığı kronik veya tekrarlayan bir durumdur. Bu durumu yaşayan kişiler, dışkı yapma isteğini durduramayabilir; bu istek o kadar ani gelir ki tuvalete yetişemezler. Bu duruma dışkılama akal kısırlığı denir.
Diğer bir akal kısırlığı türü ise, dışkı yapma ihtiyacının farkında olmayan kişilerde görülür. Bu duruma pasif dışkılama akal kısırlığı denir.
Akal kısırlığı, aşağıdaki gibi diğer bağırsak sorunlarıyla birlikte bulunabilir:
- İshal
- Kabızlık
- Gaz çıkarma ve şişkinlik
Eğer sizde veya çocuğunuzda akal kısırlığı gelişirse, özellikle sıklıkla veya ciddi ise, ya da duygusal sıkıntıya yol açıyorsa bir doktora gitmelisiniz. Genellikle insanlar akal kısırlığını doktorlarına söylemekte isteksizdir. Ancak tedavi seçenekleri mevcuttur ve ne kadar erken değerlendirilirseniz, belirtilerinizden o kadar hızlı bir rahatlama bulabilirsiniz.
Akal kısırlığına ne sebep olur?
Pek çok kişi için akal kısırlığının birden fazla nedeni bulunmaktadır.
Nedenler arasında şunlar olabilir:
- Kas hasarı. Makadın sonundaki kas halkalarının (anal sfinkter) yaralanması, dışkıyı geri tutmayı zorlaştırabilir. Bu tür hasar, doğum sırasında meydana gelebilir; özellikle epizyotomi uygulandığında veya forceps kullanıldığında.
- Sinir hasarı. Makatta dışkıyı hisseden ya da anal sfinkteri kontrol eden sinirlerin yaralanması, akal kısırlığa yol açabilir. Sinir hasarı, doğum, dışkılama sırasında sürekli zorlanma, omurilik yaralanması veya inme gibi durumlardan kaynaklanabilir. Diyabet ve multipl skleroz gibi bazı hastalıklar da bu sinirlere etki edebilir ve akal kısırlığına yol açan hasara neden olabilir.
- Kabızlık. Kronik kabızlık, makatta dışkıları geçiremeyecek kadar büyük ve sert bir dışkı kitlesinin (impaksiyona giren dışkı) oluşmasına yol açabilir. Makatta ve bağırsaklarda bulunan kaslar gerdikçe zayıflar ve bağırsakların daha yukarısındaki sulu dışkının impaksiyona giren dışkının etrafından geçerek sızmasına neden olur. Kronik kabızlık ayrıca akal kısırlığına yol açabilecek sinir hasarına da neden olabilir.
- İshal. Katı dışkı, makatta daha fazla tutulabilirken, ishaldeki sulu dışkılar akal kısırlığına neden olabilir veya durumu daha da kötüleştirebilir.
- Hemoroid. Makatta damarların şişmesi hemoroide yol açar; bu durum anüsün tam olarak kapanmasını engelleyerek dışkının sızmasına neden olabilir.
- Makatın depolama kapasitesinin kaybı. Normalde, makat dışkıyı barındırmak için genişler. Eğer makatınızı yaralayan cerrahi operasyon, radyoterapi veya iltihabi bağırsak hastalığı nedeniyle yara izi veya sertleşme oluşmuşsa, makat ihtiyacı kadar genişleyemez ve fazla dışkı sızabilir.
- Cerrahi müdahale. Makat veya anüsün genişlemiş damarlarını (hemoroid) tedavi etmek için yapılan cerrahiler ya da makat ve anüsü içeren daha karmaşık operasyonlar, akal kısırlığına yol açabilecek kas ve sinir hasarına neden olabilir.
- Makat prolapsusu. Dışkılama akal kısırlığı, makatın anüse doğru düşmesiyle meydana gelen bu durumun sonucu olabilir. Prolapsus, anal sfinkterin gerginliğini artırarak sinirlerin hasar görmesine yol açar. Bu durum uzadıkça sinirler ve kasların tekrar iyileşmesi ihtimali azalır.
- Rektosel. Kadınlarda, rektumun vajinadan çıkması durumunda akal kısırlığı görülebilir.
Risk faktörleri
Bazı faktörler, akal kısırlığı geliştirme riskinizi artırabilir:
- Yaş. Akal kısırlığı her yaşta meydana gelebilir, ancak 65 yaş üstündeki yetişkinlerde daha yaygındır.
- Kadın olma durumu. Akal kısırlığı, doğumun bir komplikasyonu olabilir. Son araştırmalar, menopoz hormon tedavisi alan kadınların akal kısırlığı riski taşıdığını da bulmuştur.
- Sinir hasarı. Uzun süreli diyabet, multipl skleroz veya yaralanma ya da cerrahiden kaynaklanan bel travması yaşayan kişiler akal kısırlığı riski taşımakta; zira bu durumlar dışkılama kontrolüne yardımcı olan sinirlere zarar verebilir.
- Demans. Akal kısırlığı, genellikle Alzheimer hastalığının geç döneminde ve demansta görülmektedir.
- Fiziksel engellilik. Fiziksel engelli olmak, tuvalete zamanında ulaşmayı zorlaştırabilir. Fiziksel engelli olmaya neden olan bir yaralanma aynı zamanda rektal sinir hasarına yol açarak akal kısırlığına neden olabilir.
Akal kısırlığının komplikasyonları
- Duygusal sıkıntı. Beden fonksiyonlarını kontrol etme kaybıyla ilişkili olan onur kaybı, utanç, suçluluk, hayal kırıklığı ve depresyona yol açabilir. Akal kısırlığı olan insanların bu sorunu gizlemeye çalışmaları veya sosyal ortamlardan kaçınmaları yaygındır.
- Cilt iritasyonu. Anüs çevresindeki cilt hassastır. Dışkı ile tekrar eden temas, ağrı ve kaşıntıya, hatta tıbbi tedavi gerektiren yaralara (ülserlere) neden olabilir.
Akal kısırlığının önlenmesi
Nedene bağlı olarak, akal kısırlığını iyileştirmek veya önlemek mümkündür. Bu eylemler yardımcı olabilir:
- Kabızlığı azaltma. Egzersizi artırmak, daha fazla lifli gıda tüketmek ve bol sıvı içmek.
- İshal kontrolü. İshale neden olan durumu, örneğin bağırsak enfeksiyonunu tedavi etmek veya ortadan kaldırmak, akal kısırlığı riskini azaltabilir.
- Zorlanmayı önleme. Dışkılama sırasında zorlanmak, zamanla anal sfinkter kaslarını zayıflatabilir veya sinirleri hasarlandırabilir, bu da akal kısırlığına yol açabilir.
Akal kısırlığının tanısı
Doktorunuz sizden durumunuz hakkında sorular soracak ve genellikle anüsünüzün görsel muayenesini içeren fiziksel bir muayene yapacaktır. Bu bölgedeki sinir hasarını incelemek için bir prob kullanılabilir. Normalde, bu temas anal sfinkterinizi kasılmasına ve anüsünüzün buruşmasına neden olur.
Medikal testler
Akal kısırlığının nedenini belirlemeye yardımcı olabilecek çeşitli testler mevcuttur:
- Dijital rektal muayene. Doktorunuz, sfinkter kaslarınızın gücünü değerlendirmek ve rektal alandaki anormallikleri kontrol etmek amacıyla, eldiven giymiş ve yağlanmış parmağını rektumunuza yerleştirir. Muayene sırasında, rektal prolapsusu kontrol etmek için doktorunuz sizden ıkınmanızı isteyebilir.
- Balon boşaltma testi. Rektuma yerleştirilen küçük bir balon su ile doldurulur. Daha sonra tuvalete gidip balonu boşaltmanız istenir. Eğer balonu boşaltmanız bir ile üç dakikadan uzun sürüyorsa, büyük ihtimalle dışkılama bozukluğunuz vardır.
- Anal manometri. İnce, esnek bir tüp anüse ve rektuma yerleştirilir. Tüpün ucundaki küçük bir balon genişletilebilir. Bu test, anal sfinkterinizin sıkılığını ve rektumunuzun hassasiyetini ve işlevselliğini ölçmeye yardımcı olur.
- Anorektal ultrasonografi. İnce, çubuk şeklinde bir cihaz anüse ve rektuma yerleştirilir. Cihaz, sfinkterinizin yapısını değerlendirmenize olanak sağlayan görüntülü görüntüler üretir.
- Proctografi. Özel bir tuvalette dışkılayarak X-ray video görüntüleri alınır. Bu test, rektumunuzun ne kadar dışkı tutabileceğini ölçer ve vücudunuzun dışkıyı boşaltma işlevini değerlendirir.
- Kolonoskopi. Tüm kolonun incelenmesi için rektumunuza esnek bir tüp yerleştirilir.
- Manyetik rezonans görüntüleme (MRI). Bir MRI, kasların sağlam olup olmadığını belirlemek için sfinkterin net resimlerini sağlayabilir ve dışkılama sırasında (defekografi) resimler de elde edebilir.
Akal kısırlığının tedavisi
İlaçlar
Akal kısırlığının nedenine bağlı olarak, seçenekler şunları içerir:
- İshal önleyici ilaçlar, loperamid hidroklorür (Imodium A-D) ve diphenoksilat ve atropin sülfat (Lomotil) gibi.
- Ham lifli ilaçlar, kronik kabızlık akal kısırlığınıza neden oluyorsa, metilselüloz (Citrucel) ve psyllium (Metamucil) gibi.
Egzersiz ve diğer terapiler
Eğer kas hasarı akal kısırlığına neden oluyorsa, doktorunuz kas gücünü geri kazandırmak için bir egzersiz ve diğer tedavi programı önerebilir. Bu tedaviler, anal sfinkter kontrolünü iyileştirebilir ve dışkılama isteğinin farkında olunmasını artırabilir.
Seçenekler şunları içerir:
- Kegel egzersizleri. Kegel egzersizleri, mesaneyi ve bağırsakları destekleyen pelvik taban kaslarını güçlendirir; bu da, kadınlarda rahmi de destekler ve inkontinansı azaltmaya yardımcı olabilir. Kegel egzersizleri yapmak için, idrar akışını durdurmak için normalde kullanacağınız kasları sıkıştırın. Sıkışmayı üç saniye boyunca tutun ve ardından üç saniye boyunca gevşetin. Bu desenleri 10 kez tekrarlayın. Kaslarınız güçlendikçe, sıkışmayı daha uzun süre tutun ve her gün üç set on tekrar yapmaya çalışın.
- Biyobackfeed. Özel eğitim almış fiziksel terapistler, anal kas gücünü artırabilecek basit egzersizler öğretmektedir. İnsanlar, pelvik taban kaslarını güçlendirmeyi, dışkının salınmak üzere olduğunu hissetmeyi ve belirli bir zamanda dışkılama zor olduğunda kasları sıkıştırmayı öğrenirler. Bazen eğitim anal manometri ve rektal balon yardımıyla yapılır.
- Bağırsak eğitimi. Doktorunuz, belirli bir saatte dışkılama için bilinçli bir çaba göstermenizi önerebilir; örneğin, yemek yedikten sonra. Tuvalete ne zaman gitmeniz gerektiğini belirlemek, kontrolünüzü artırmaya yardımcı olabilir.
- Kalcınlaştırıcı maddeler. Emilmeyen kalınlaştırıcı maddelerin enjekte edilmesi, anüs duvarlarını kalınlaştırarak sızıntıyı önleyebilir.
- Sakral sinir stimülasyonu. Sakral sinirler, omuriliğinizden pelvisten kaslara kadar uzanır ve rektal ve anal sfinkter kaslarınızın hissini ve gücünü düzenler. Sürekli olarak sinirlere küçük elektrik impulsları gönderen bir cihazın yerleştirilmesi, bağırsaklarınızı güçlendirebilir.
- Arka tibial sinir stimülasyonu (PTNS/TENS). Bu minimal invaziv tedavi, ayaktaki arka tibial siniri uyarır. Ancak, büyük bir çalışmada bu tedavi plaseboda önemli bir şekilde daha iyi sonuç vermemiştir.
- Vajinal balon (Eclipse Sistemi). Bu, vajinaya yerleştirilen pompa tipi bir cihazdır. Şişirilmiş balon, rektal bölgede basınç oluşturur ve akal kısırlığı epizodlarının sayısında bir azalmaya yol açar.
- Radyo frekansı terapisi. Secca prosedürü olarak bilinen bu tedavi, anal kanalın duvarına sıcaklık kontrollü radyo frekansı enerjisi vererek kas tonusunu iyileştirmeyi amaçlar. Radyo frekansı terapisi minimal invazivdir ve genellikle yerel anestezi ve sedasyon altında gerçekleştirilir. Ancak bu işlem her zaman sigorta kapsamında olmayabilir.
Cerrahi seçenekler
Akal kısırlığını tedavi etmek, rektal prolapsus veya doğumdan kaynaklanan sfinkter hasarı gibi bir alt problemi düzeltmek için cerrahi müdahale gerektirebilir. Seçenekler arasında şunlar yer alır:
- Sfinkteroplasti. Bu prosedür, doğum sırasında meydana gelen hasarlı veya zayıflamış anal sfinkteri onarır. Doktorlar, yaralanmış kas alanını tanımlar ve kenarlarını çevreleyen doku ile serbest hale getirir. Ardından, kas kenarlarını tekrar birleştirip üst üste dikecekler, kası güçlendirip sfinkteri sıkılaştırmış olurlar. Sfinkteroplasti, kolostomi yapmaktan kaçınmaya çalışan hastalar için bir seçenek olabilir.
- Rektal prolapsusu, rektoseli veya hemoroidleri tedavi etme. Bu sorunların cerrahi olarak düzeltilmesi, akal kısırlığını azaltacak veya ortadan kaldıracaktır. Zamanla, rektumun anal sfinkterden çıkması sinirleri ve sfinkterin kaslarını hasarlandırır. Prolapse uzun süre tedavi edilmezse, cerrahiden sonra akal kısırlığının çözülme riski artar.
- Kolostomi (bağırsak yönlendirme). Bu cerrahi müdahale, dışkıyı karın açılımından yönlendirir. Doktorlar, bu açılıma özel bir torba ekleyerek dışkıyı toplayacaklardır. Kolostomi, genellikle diğer tedaviler başarısız olunca düşünülür.
