Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), milyonlarca çocuğu etkileyen kronik bir durumdur ve sıklıkla yetişkinliğe kadar devam eder. DEHB, sürekli dikkatini sürdürememe, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar gibi kalıcı sorunların bir kombinasyonunu içerir.
DEHB’li çocuklar, ayrıca düşük özsaygı, sorunlu ilişkiler ve okulda kötü performans gibi zorluklarla da mücadele edebilirler. Belirtiler bazen yaşla birlikte azalabilir. Ancak bazı insanlar DEHB belirtilerini tamamen atlatamazlar. Yine de başarılı olmak için stratejiler öğrenebilirler.
Tedavi DEHB’yi iyileştirmez, ancak belirtilerle büyük ölçüde yardımcı olabilir. Tedavi genellikle ilaçlar ve davranışsal müdahaleleri içerir. Erken teşhis ve tedavi sonuç üzerinde büyük bir fark yaratabilir.
Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) belirtileri
DEHB’nin temel özellikleri dikkatsizlik ve hiperaktif-dürtüsel davranıştır. DEHB belirtileri 12 yaşından önce başlar ve bazı çocuklarda 3 yaşında bile belirgin olabilir. DEHB belirtileri hafif, orta veya ağır olabilir ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.
DEHB, erkeklerde daha sık görülür ve erkekler ile kızlar arasında davranış farklılıkları olabilir. Örneğin, erkekler daha hiperaktif olabilirken, kızlar daha sessiz bir dikkatsizlik gösterebilirler.
DEHB’nin üç alt tipi vardır:
- Ağırlıklı olarak dikkatsiz. Belirtilerin çoğu dikkatsizlik altında toplanır.
- Ağırlıklı olarak hiperaktif/dürtüsel. Belirtilerin çoğu hiperaktif ve dürtüseldir.
- Birleşik. Bu, dikkatsiz belirtiler ile hiperaktif/dürtüsel belirtilerin bir karışımıdır.
Dikkatsizlik
Dikkatsizlik gösteren bir çocuk genellikle şunları yapabilir:
- Ayrıntılara dikkat etmeme veya okul çalışmalarında dikkatsiz hatalar yapma
- Görevler veya oyun sırasında odaklanma sorunu yaşama
- Doğrudan konuşulduğunda bile dinliyormuş gibi görünmeme
- Talimatları takip etmede zorluk çekme ve okul ödevlerini veya ev işlerini tamamlama konusunda başarısız olma
- Görev ve aktiviteleri organize etme konusunda zorluk yaşama
- Odaklanmayı gerektiren görevleri (örneğin ödev) erteleme veya sevmeme
- Görev veya aktiviteler için gerekli olan eşyaları kaybetme (örn. oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler)
- Kolayca dağılma
- Günlük etkinliklerden bazılarını unutma (örneğin, ev işlerini yapmayı unutma)
Hiperaktivite ve dürtüsellik
Hiperaktif ve dürtüsel belirtiler gösteren bir çocuk genellikle şunları yapabilir:
- Elleriyle veya ayaklarıyla oynamak ya da yerinde kıpırdanmak
- Sınıfta veya diğer ortamlarda oturmakta zorlanma
- Sürekli hareket halinde olmak
- Uygun olmayan durumlarda koşmak veya tırmanmak
- Sessiz bir şekilde oynama veya bir aktivite yapmada zorluk yaşama
- Çok konuşma
- Cevapları aniden söyleme, soruyu kesme
- Sırasını beklemede zorluk yaşama
- Başkalarının konuşmalarına, oyunlarına veya aktivitelerine müdahale etme
Tipik gelişimsel davranış vs. DEHB
Çoğu sağlıklı çocuk zaman zaman dikkatsiz, hiperaktif veya dürtüsel olabilir. Kreş dönemindeki çocukların dikkat sürelerinin kısa olması ve bir aktiviteye uzun süre bağlı kalamaması tipik bir durumdur. Daha büyük çocuklar ve ergenlerde bile dikkat süresi genellikle ilgi seviyesine bağlıdır.
Hiperaktivite için de aynı şey geçerlidir. Küçük çocuklar doğal olarak enerjik olurlar – sıklıkla anne babalarının enerjisini tükettikten sonra bile hala enerjidirler. Ayrıca bazı çocuklar, diğerlerine göre doğal olarak daha yüksek bir aktivite seviyesine sahip olabilir. Çocuklar, arkadaşlarından veya kardeşlerinden farklı oldukları için asla DEHB’li olarak sınıflandırılmamalıdır.
Okulda zorluk yaşayan ancak evde veya arkadaşlarıyla iyi geçinen çocuklar, muhtemelen DEHB’den farklı bir şeyle mücadele ediyordur. Evde hiperaktif veya dikkatsiz olan ama okul çalışmaları ve arkadaşlıkları etkilenmeyen çocuklar için de aynı durum geçerlidir.
Çocuğunuzun doktora görünmesi gerektiğinde?
Çocuğunuzun DEHB belirtileri gösterdiğinden endişe ediyorsanız, çocuk doktorunuza veya aile hekiminize gitmelisiniz. Doktorunuz, gelişimsel davranışsal pediatrist, psikolog, psikiyatrist veya pediatrik nörolog gibi bir uzmanı sizin için yönlendirebilir; ancak çocuğunuzun zorluklarının diğer olası nedenlerini kontrol etmek için öncelikle bir tıbbi muayene yapılması önemlidir.
DEHB’nin nedenleri
DEHB’nin kesin nedeni net değildir, ancak araştırmalar devam etmektedir. DEHB’nin gelişiminde rol oynayabilecek faktörler arasında genetik, çevresel etmenler veya gelişimin kritik dönemlerinde merkezi sinir sistemi ile ilgili problemler bulunmaktadır.
Risk faktörleri
DEHB için risk faktörleri şunları içerebilir:
- DEHB veya başka bir akıl sağlığı bozukluğu olan bir aile bireyi (ebeveyn veya kardeş)
- Çevresel toksinlere maruz kalma – örneğin, eski binalardaki boyalarda ve borularda bulunan kurşun
- Hamilelik sırasında annelerin ilaç, alkol kullanımı veya sigara içmesi
- Erken doğum
Şekerin hiperaktiviteyi tetiklediği yaygın bir inanç olmasına rağmen, bununla ilgili güvenilir bir kanıt yoktur. Çocuklukta birçok sorun dikkat eksikliğine yol açabilir, ancak bu, DEHB ile aynı şey değildir.
DEHB’nin komplikasyonları
DEHB, çocuklar için hayatı zorlaştırabilir. DEHB’li çocuklar:
- Sıklıkla sınıfta zorluk çekerler, bu da akademik başarısızlık ve diğer çocuklar ile yetişkinler tarafından yargılanmalarına yol açabilir.
- DEHB’si olmayan çocuklara göre daha fazla kaza ve yaralanma yaşama eğilimindedirler.
- Düşük özsaygı ile karşılaşma eğilimindedirler.
- Akadaşları ve yetişkinlerle etkileşim kurma ve kabul edilme konusunda zorluk yaşama olasılıkları daha yüksektir.
- Alkol ve uyuşturucu kullanımı ve diğer suçlu davranışlar konusunda daha fazla risk taşırlar.
Birlikte görülen tıbbi durumlar
DEHB, diğer psikolojik veya gelişimsel problemlere neden olmaz. Ancak DEHB’li çocukların, diğerlerinden daha fazla şu tıbbi durumlarla karşılaşma olasılığı yüksektir:
- Karşıt olma bozukluğu (KOB), otorite figürlerine karşı negatif, karşıt ve düşmanca davranışların bir örüntüsü olarak tanımlanır.
- Davranım bozukluğu, hırsızlık, kavga, mülke zarar verme ve insanlara veya hayvanlara zarar verme gibi antisocial davranışlarla karakterizedir.
- Bozuk ruh hali düzenleme bozukluğu, tahammül edememe ve huzursuzluk ile karakterizedir.
- Öğrenme güçlükleri, okuma, yazma, anlama ve iletişimle ilgili problemleri içerir.
- Madde kullanımı bozuklukları, uyuşturucu, alkol ve sigara kullanımını içerir.
- Kaygı bozuklukları, aşırı endişe ve gerginlik hissine neden olabilir, obsesif kompulsif bozukluğu (OKB) da içerir.
- Ruh hali bozuklukları, depresyon ve manik davranış da içeren bipolar bozukluk gibi durumları içerir.
- Otizm spektrum bozukluğu, bir kişinin diğerleriyle nasıl algıladığı ve sosyal etkileşimde bulunduğu üzerinde etki eden beyin gelişimiyle ilgili bir durumdur.
- Tik bozukluğu veya Tourette sendromu, kontrol edilmesi zor tekrarlayan hareketler veya istenmeyen seslerin (tik) yer aldığı bozukluklardır.
