Bipolar bozukluk, bir kişinin ruh halinin, enerjisinin ve net düşünme yetisinin dramatik değişimlerine neden olan bir zihinsel hastalıktır. Bipolar bozukluğu olan insanlar, maniye ve depresyona dönüşen yüksek ve düşük ruh halleri yaşar; bu ruh halleri, çoğu insanın deneyimlediği normal duygusal iniş çıkışlardan farklıdır.
Depresyona girdiğinizde, kendinizi üzgün veya umutsuz hissedebilir ve çoğu aktiviteden ilginizi veya keyfinizi kaybedebilirsiniz. Ruh haliniz maniye döndüğünde, kendinizi coşkulu, enerji dolu veya alışılmadık şekilde sinirli hissedebilirsiniz. Bu ruh hali değişiklikleri uyku, enerji, aktivite, yargı, davranış ve net düşünme yetisini etkileyebilir.
Ruh hali değişimlerinin nadir ya da yılda birden fazla kez yaşanması mümkündür. Çoğu insanın, ataklar arasında bazı duygusal belirtiler göstermesi beklenirken, bazıları hiç belirtisiz dönem geçirebilir.
Bipolar bozukluk ömür boyu sürecek bir durum olsa da, tedavi planına uyarak ruh hali dalgalanmalarını ve diğer belirtileri yönetebilirsiniz. Çoğu durumda, bipolar bozukluk ilaçlar ve psikolojik danışmanlık (psikoterapi) ile tedavi edilmektedir.
Bipolar bozukluğun belirtileri
Bipolar bozukluğun ve ilgili bozuklukların birkaç türü bulunmaktadır. Bu türler, maniyi ve depresyonu içerebilir. Belirtiler, ruh hali ve davranışta öngörülemeyen değişikliklere neden olabilir ve bu da önemli bir sıkıntı ve yaşam zorluğuna yol açabilir.
- Bipolar I bozukluğu. En az bir manik atak geçirmişsinizdir, bu atak hipomanik veya majör depresif ataklarla öncesinde veya sonrasında ilişkili olabilir. Bazı durumlarda manik atak, gerçeği algılamada kopma (psikoz) yaratabilir.
- Bipolar II bozukluğu. En az bir majör depresif atak ve en az bir hipomanik atak geçirmişsinizdir ancak asla manik atak geçirmemişsinizdir.
- Siklotimik bozukluk. En az iki yıl – çocuklar ve gençlerde bir yıl – süresince birçok hipomanik belirti ve depresif belirti dönemleri geçirmişsinizdir (ancak majör depresyon kadar şiddetli değildir).
- Diğer türler. Bu türler, örneğin belirli ilaçlar veya alkol tarafından tetiklenen bipolar bozukluk ve ilgili bozukluklar veya Kushing hastalığı, multipl skleroz veya felç gibi tıbbi bir durumun etkisiyle oluşan türleri içermektedir.
Bipolar II bozukluğu, bipolar I bozukluğunun daha hafif bir şekli değil, ayrı bir tanıdır. Bipolar I bozukluğundaki manik ataklar şiddetli ve tehlikeli olabilirken, bipolar II bozukluğu olan bireyler daha uzun süre depresyon yaşayabilir; bu da önemli bir işlevsizlik yaratabilir.
Bipolar bozukluk her yaşta ortaya çıkabilse de genellikle ergenlik döneminde veya 20 yaşında teşhis edilir. Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve zamanla farklılık gösterebilir.
Mani ve hipomani
Mani ve hipomani, iki farklı atak türüdür, ancak aynı belirtileri taşır. Mani, hipomaniden daha şiddetlidir ve iş, okul ve sosyal aktivitelerde daha belirgin sorunlara, ayrıca ilişki zorluklarına yol açabilir. Mani ayrıca bir gerçeklik kopmasını (psikoz) tetikleyebilir ve hastaneye yatış gerektirebilir.
Manik ve hipomanik bir atak, aşağıdaki belirtilerden üç veya daha fazlasını içerir:
- Anormal derecede coşkulu, gergin veya aşırı enerjik olma
- Artmış aktivite, enerji veya ajitasyon
- Aşırı bir iyi olma hali ve öz güven hissi (coşku)
- Uyku ihtiyacında azalma
- Sıradışı konuşkanlık
- Kafa karışıklığı
- Kolayca dikkatin dağılması
- Kötü karar verme — örneğin, aşırı alışveriş yapmak, cinsel riskler almak veya saçma yatırımlar yapmak
Majör depresif atak
Majör depresif atak, gün içinde iş, okul, sosyal aktiviteler veya ilişkiler gibi günlük aktivitelerde belirgin zorluklar yaratabilen belirtileri içerir. Bir atak, yukarıdaki belirtilerden beş veya daha fazlasını kapsar:
- Üzgün bir ruh hali, boş, umutsuz veya gözyaşlı hissetmek (çocuklarda ve gençlerde, depresif ruh hali sinirlilik olarak görünebilir)
- Belirgin ilgi kaybı veya hemen hemen tüm aktivitelerde hiç keyif almama
- Diyet yapmadan önemli miktarda kilo kaybı, kilo alımı veya iştahda azalma ya da artış (çocuklarda, beklenen kiloyu alamama depresyon işareti olabilir)
- Ya uykusuzluk ya da aşırı uyku
- Ya huzursuzluk ya da davranışlarda yavaşlama
- Yorgunluk veya enerji kaybı
- Kendini değersiz hissetme veya aşırı/nedensiz suçluluk duyguları
- Düşünme veya yoğunlaşma yeteneğinde azalma ya da kararsızlık
- İntihar düşünme, planlama veya deneme
Bipolar bozukluğun diğer özellikleri
Bipolar I ve bipolar II bozukluklarının belirtileri, endişeli sıkıntı, melankoli, psikoz veya diğer özellikler gibi başka unsurları da içerebilir. Belirtilerin zamanlaması karmaşık veya hızlı döngüsel olarak tanımlanabilir. Ayrıca, bipolar belirtiler hamilelik sırasında ortaya çıkabilir ya da mevsimlerle değişebilir.
Çocuklarda ve gençlerde bipolar bozukluk belirtileri
Bipolar bozukluk belirtilerini çocuklarda ve gençlerde tanımlamak zor olabilir. Bunların, normal iniş çıkışlar, stres ya da travma sonuçları ya da bipolar bozukluktan başka bir zihinsel sağlık sorununun belirtileri olup olmadığını anlamak genellikle zordur.
Çocuklar ve gençler, belirgin majör depresif, manik veya hipomanik ataklar geçirebilir, ancak bu durum yetişkinlerdeki bipolar bozukluk kalıplarından farklı olmakta. Duygular, ataklar sırasında hızla değişebilir. Bazı çocuklar, ataklar arasında ruh hali belirtisi göstermeyen dönemler yaşayabilir.
Çocuklar ve gençlerde bipolar bozukluğun en belirgin işaretleri, alışılmadık ruh hali iniş çıkışlarıdır.
Hangi durumlarda doktora gitmelisiniz?
Ruh hali uç noktalarına rağmen, bipolar bozukluğu olan insanlar genellikle duygusal istikrarsızlıklarının kendi hayatlarını ve sevdiklerinin hayatlarını nasıl rahatsız ettiğini fark etmezler ve ihtiyaç duydukları tedaviyi almazlar.
Ve eğer bazı bipolar bozukluğu olan insanlar gibiyseniz, coşku hislerinden ve daha üretken olma döngülerinden zevk alabilirsiniz. Ancak, bu coşku her zaman bir duygusal çöküş ile takip edilir; bu da sizi depresif, yorgun hale getirebilir – belki de maddi, hukuki veya ilişki sorunlarına yol açabilir.
Herhangi bir depresyon veya mani belirtiniz varsa, doktorunuza veya bir ruh sağlığı uzmanına başvurun. Bipolar bozukluk, kendiliğinden düzelmez. Bipolar bozukluk konusunda deneyimli bir ruh sağlığı uzmanından tedavi almak, belirtilerinizi kontrol altına almanıza yardımcı olabilir.
Acil yardım gerektiğinde ne yapmalısınız?
İntihar düşünceleri ve davranışları, bipolar bozukluğu olan bireyler arasında yaygındır. Kendinize zarar verme düşünceniz varsa, derhal acil bir telefon numarası arayın, bir acil servise gidin veya güvendiğiniz bir akraba veya arkadaşınıza açılın.
Eğer bir sevdiğiniz, intihar riski taşıyorsa veya intihar girişiminde bulunduysa, bu kişinin yanında biri kalmasını sağlayın. Derhal bir acil telefon numarasını arayın. Ya da güvenli bir şekilde yapabileceğinizi düşünüyorsanız, o kişiyi en yakın hastane acil servisine götürün.
Bipolar bozukluğa ne sebep olur?
Bipolar bozukluğun kesin nedeni bilinmemektedir, ancak birkaç faktörün etkili olabileceği düşünülmektedir, bunlar arasında:
- İnsani farklılıklar. Bipolar bozukluğu olan kişilerin beyinlerinde fiziksel değişiklikler olduğu görünmektedir. Bu değişikliklerin öneminin henüz belirlenmemiş olmasına rağmen, sonunda nedenlerin belirlenmesine yardımcı olabilir.
- Genetik. Bipolar bozukluk, hastalığı olan birinci derece akrabası (kardeş veya ebeveyn) olan kişilerde daha yaygındır. Araştırmacılar, bipolar bozukluğa neden olabilecek genleri bulmaya çalışmaktadır.
Risk faktörleri
Bipolar bozukluk geliştirme riskini artırabilecek veya ilk atığı tetikleyebilecek faktörler şunlardır:
- Bipolar bozukluğu olan bir akrabanın bulunması, örneğin bir ebeveyn veya kardeş
- Yakın birinin ölümünün veya diğer travmatik olayların yarattığı yüksek stres dönemleri
- Uyuşturucu veya alkol kullanımı
Bipolar bozukluğun komplikasyonları
Tedavi edilmediğinde, bipolar bozukluk hayatın her alanında önemli sorunlara neden olabilir, örneğin:
- Uyuşturucu ve alkol kullanımıyla ilgili sorunlar
- İntihar veya intihar girişimleri
- Hukuki veya maddi sorunlar
- İlişkilerin zarar görmesi
- Kötü iş veya okul performansı
Birlikte meydana gelen sağlık durumları
Bipolar bozukluğunuz varsa, yanında tedavi edilmesi gereken başka bir sağlık durumunuz da olabilir. Bazı sağlık durumları, bipolar bozukluk belirtilerini kötüleştirebilir veya tedavinin başarı şansını azaltabilir. Örnekler arasında:
- Kaygı bozuklukları
- Yeme bozuklukları
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Alkol veya uyuşturucu problemleri
- Fiziksel sağlık sorunları, örneğin kalp hastalığı, tiroid problemleri, baş ağrıları veya obezite
