Genel Bakış
Hiperoksalüri, idrarınızda fazla oksalat olduğunda meydana gelir. Oksalat, vücudunuzda bulunan doğal bir kimyasaldır ve belirli yiyecek türlerinde de bulunur. Ancak idrardaki fazla oksalat ciddi sorunlara yol açabilir.
Hiperoksalüri genetik bozukluklar, bir bağırsak hastalığı veya oksalat açısından zengin yiyeceklerin aşırı tüketilmesi nedeniyle oluşabilir. Böbreklerinizin uzun vadeli sağlığı, hiperoksalüri’nin erken teşhis ve hızlı tedavisine bağlıdır.
Oksalozis, primere veya bağırsak kaynaklı bir sebeple hiperoksalüri olan kişilerde böbrekler iflas ettikten sonra meydana gelir ve fazla oksalat kan dolaşımında birikir. Bu süreç, kan damarlarında, kemiklerde ve vücut organlarında oksalat birikintilerine yol açabilir.
Hiperoksalüri Belirtileri
Hiperoksalüri için genellikle ilk belirti bir böbrek taşıdır. Böbrek taşı belirtileri şunları içerebilir:
- Şiddetli veya aniden başlayan bel ağrısı
- Arkada kaburgaların altında devam eden ağrı
- İdrarda kan
- Sık idrara çıkma isteği
- İdrar yaparken ağrı
- Üşüme veya ateş
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Çocukluk döneminde böbrek taşları nadirdir. Çocuklar ve gençlerde oluşan böbrek taşları, genellikle hiperoksalüri gibi altta yatan bir hastalıktan kaynaklanır.
Böbrek taşı olan tüm gençlerin kapsamlı bir değerlendirme için doktora görünmesi gerekir; bu değerlendirme oksalatı ölçen bir testi de içermelidir. Tekrarlayan böbrek taşı olan yetişkinlerin de idrarda oksalat açısından değerlendirilmesi gereklidir.
Hiperoksalüriye Neler Neden Olur?
Hiperoksalüri, idrarda oksalat adı verilen bir maddenin fazla olduğunda gerçekleşir. Hiperoksalüri’nin birkaç türü vardır:
- Primer hiperoksalüri. Primer hiperoksalüri, doğuştan var olan nadir bir genetik durumdur. Bu türde, karaciğer, oksalatın aşırı üretimini önleyen belirli bir protein (enzim) yeterince üretmez veya enzim düzgün çalışmaz. Fazla oksalat, böbrekleriniz aracılığıyla idrarla atılır. Aşırı oksalat, kalsiyum ile birleşerek böbrek taşları ve kristaller oluşturabilir; bu da böbreklere zarar verebilir ve böbreklerin işlevini durdurabilir (böbrek yetmezliği). Böbrek taşları erken oluşur ve çoğunlukla çocukluk veya ergenlik döneminde belirtilere neden olur. Çok büyük miktarda oksalat üretimi nedeniyle, primer hiperoksalüri olan birçok kişinin böbrekleri genç yaşta iflas eder. Ancak yine de bazı kişilerde, primer hiperoksalüri mevcut olsa da böbrek yetmezliği gelişmeyebilir. Şimdiye kadar uzmanlar, primer hiperoksalüri için üç farklı genetik neden tanımlamıştır.
- Oksalozis. Oksalozis, primer hiperoksalüri durumu mevcutsa ve böbrekler iflas etmişse ortaya çıkar. Vücut artık fazla oksalatı atamadığı için, bu oksalat birikmeye başlar. İlk olarak, oksalat kanınızdaki birikir; ardından gözlerde, kemiklerde, deride, kaslarda, kan damarlarında, kalpte ve diğer organlarda birikir. Bu oksalat birikimi birçok probleme yol açabilir.
- Enterik hiperoksalüri. Crohn hastalığı ve cerrahi işlemler sonucu kısa bağırsak sendromu gibi çeşitli bağırsak hastalıkları, yiyeceklerden oksalatın emilimini artırır; bu da idrarda atılan oksalat miktarını artırabilir.
- Yüksek oksalat içeren gıdaların tüketimine bağlı hiperoksalüri. Oksalat açısından zengin gıdaların aşırı miktarda tüketimi, hiperoksalüri veya böbrek taşı riskinizi artırabilir. Oksalat açısından zengin yiyeceklerin bir listesini almak için doktorunuza veya diyetisyeninize danışın. Enterik hiperoksalüri durumunuz varsa, yüksek oksalat içeren gıdalardan kaçınmak özellikle önemlidir.
Hiperoksalüri’nin Komplikasyonları
Tedavi edilmeyen primer hiperoksalüri, sonunda böbreklerinize zarar verebilir. Zamanla böbrekleriniz işlevini kaybedebilir. Bazı kişilerde hiperoksalüri, böbrek hastalığının ilk belirtisi olabilir.
Böbrek yetmezliği belirtileri şunlardır:
- Azalmış idrar çıkarma, ya da hiç idrar çıkmaması
- Kendini hasta ve yorgun hissetme
- İştah kaybı, bulantı ve kusma
- Anemiye bağlı solgun cilt rengi
- Ellerin ve ayakların şişmesi
Oksalozis’in ileri evreleri, böbrek dışında çeşitli komplikasyonlara yol açabilir; bu komplikasyonlar arasında kemik hastalıkları, anemi, deri ülserleri, kalp ve göz problemleri bulunur. Ayrıca oksalozis, çocukların normal şekilde gelişmesini ve büyümesini engelleyebilir.
Hiperoksalüri Tanısı
Doktorunuz, sağlık geçmişinizi ve diyetinizi tartışarak kapsamlı bir fizik muayene yapacaktır. Hiperoksalürinin tanısını koymak için gerekli testler şunları içerebilir:
- IDrar testleri, idrarda oksalat ve diğer metabolit seviyelerini ölçmek için
- Kan testleri, böbrek fonksiyonunu ve kanınızdaki oksalat seviyelerini göstermek için
- Böbrek taşı analizi, böbrek taşlarının bileşimini belirlemek için
- Böbrek röntgeni, böbrek ultrasonu veya bilgisayarlı tomografi (BT) taraması, böbrek taşları veya kalsiyum oksalat birikintilerini kontrol etmek için
Başlangıç testlerinden sonra, doktorunuz tanıyı doğrulamak ve hastalığın diğer bölümler üzerindeki etkisini görmek için daha fazla test önerebilir. Bu testler şunları içerebilir:
- DNA testi kalıtsal nedenleri aramak için (primer hiperoksalüri)
- Böbrek biyopsisi oksalat birikintilerini aramak için
- Ekokardiyogram kalpte oksalat birikintilerini kontrol etmek için
- Göz muayenesi gözlerde oksalat birikintilerini kontrol etmek için
- Kemik iliği biyopsisi kemiklerde oksalat birikintilerini kontrol etmek için
- Karaciğer biyopsisi enzim eksikliklerini araştırmak için — bu test nadir durumlarda, genetik testlerin hiperoksalüri nedenini ortaya çıkarmadığı durumlarda gereklidir
Primer hiperoksalüri tanısı aldıysanız, kardeşleriniz de bu hastalık riski taşır ve test edilmeleri gerekir. Eğer çocuğunuzda primer hiperoksalüri varsa, daha fazla biyolojik çocuk sahibi olmayı planlıyorsanız genetik testi düşünmek isteyebilirsiniz. Hiperoksalüri konusunda deneyimli genetik danışmanlar, kararlarınız ve testleriniz hakkında rehberlik edebilir.
Hiperoksalüri Tedavisi
Tedavi, hiperoksalüri türüne, belirtilerine ve şiddetine bağlı olarak değişir ve tedaviye nasıl yanıt verdiğinize bağlıdır.
Oksalatın azaltılması
Böbreklerinizde kalsiyum oksalat kristallerinin oluşumunu azaltmak için, doktorunuz aşağıdaki tedavi yöntemlerinden bir veya birkaçını önerebilir:
- İlaçlar. Reçeteli B-6 vitamini dozları, primer hiperoksalüri olan bazı kişilerde idrardaki oksalatı azaltmada etkili olabilir. Fosfat ve sitrat içeren oral preparatlar, kalsiyum oksalat kristallerinin oluşumunu önlemeye yardımcı olur. Diğer ilaçlar, böbreklerinizde mevcut olan diğer anormalliklere bağlı olarak da göz önünde bulundurulabilir.
- Yüksek sıvı alımı. Eğer böbrekleriniz hâlâ normal çalışıyorsa, doktorunuz muhtemelen daha fazla su veya diğer sıvıları içmenizi önerecektir. Bu yöntem, böbrekleri temizler, oksalat kristali birikimini önler ve böbrek taşlarının oluşumunu engellemeye yardımcı olur.
- Diyet değişiklikleri. Genel olarak, enterik hiperoksalüri veya diyet kaynaklı hiperoksalüri durumunda diyete dikkat etmek daha önemlidir. Doktorunuz, oksalat açısından zengin gıdaları kısıtlamak, tuzu sınırlamak ve hayvansal proteini ile şekeri (yüksek fruktoz mısır şurubu) azaltmak gibi diyet değişiklikleri önerebilir. Bu tür diyet değişiklikleri, idrardaki oksalat seviyelerini düşürmeye yardımcı olabilir. Ancak diyet kısıtlamaları, primer hiperoksalüri olan herkes üzerinde etkili olmayabilir. Doktorunuzun önerilerine uyun.
Böbrek taşı yönetimi
Böbrek taşları, hiperoksalüri olan kişilerde yaygındır; ancak her zaman tedavi gerektirmez. Eğer büyük böbrek taşları ağrıya neden oluyorsa veya idrar akışını engelliyorsa, taşların çıkarılması veya parçalanması gerekebilir.
Diyaliz ve nakil
Hiperoksalüri’nin şiddetine bağlı olarak, zamanla böbrek fonksiyonunu kaybedebilirsiniz. Böbrek diyalizi geçici olarak yardımcı olabilir, ancak üretilen oksalat miktarını karşılayamaz. Böbrek nakli veya böbrek ve karaciğer nakli, belirli kalıtsal hiperoksalüri türlerini (primer hiperoksalüri) tedavi edebilir.
Doktor randevu hazırlığı
Hiperoksalüri ile ilişkili böbrek taşlarının tedavisi için önce aile hekiminizle görüşmeye başlayabilirsiniz. Eğer büyük, ağrılı böbrek taşlarınız varsa veya böbreklerinize zarar veren böbrek taşlarınız varsa, doktorunuz sizi idrar yolları sorunlarıyla ilgili uzman bir doktora (ürolog veya nefrolog) yönlendirebilir.
Hazırlık için yapabilecekleriniz
- Randevunuzdan önce yapmanız gereken bir şey olup olmadığını sorun, örneğin diyetinizi sınırlamak gibi.
- Belirtilerinizi yazın, konunuzla ilişkili gibi görünmeyen herhangi bir belirtinin de dahil olduğundan emin olun.
- 24 saatlik dönemde ne kadar içtiğinizi ve idrar yaptığınızı takip edin.
- Aldığınız tüm ilaçları, vitaminleri veya diğer takviyeleri bir liste halinde hazırlayın.
- Bir aile üyesi veya arkadaşınızı yanınıza alın, doktorunuzla konuştuğunuz her şeyi hatırlamanıza yardımcı olsun.
- Doktorunuza sormak üzere bir soru listesi hazırlayın.
Hiperoksalüri ile ilgili bazı temel sorular şunlardır:
- Belirtilerimin olası nedeni nedir?
- Başka olası nedenler var mı?
- Hangi tür testler yapılması gerekebilir?
- Böbrek taşım var mı?
- Böbrek taşımın türü nedir?
- Böbrek taşlarım nerede bulunuyor? Ne kadar büyükler?
- Benim durumum için olası tedavi seçenekleri nelerdir?
- Gelecekte böbrek taşlarını nasıl önleyebilirim?
- Başka sağlık sorunlarım var; bunları birlikte nasıl yönetebilirim?
- Takip randevuları planlamam gerekiyor mu?
Önceden hazırladığınız soruların dışında, randevunuz sırasında başka sorular sormaktan çekinmeyin.
Doktorunuzun sorabileceği sorular
Doktorunuz şu tür sorular sorabilir:
- Belirtilerinizi ilk ne zaman fark ettiniz?
- Belirtileriniz her zaman mı yoksa arada bir mi oluyor?
- Belirtileriniz ne kadar şiddetli?
- Belirtilerinizi azaltan bir şey var mı?
- Belirtilerinizi kötüleştiren bir şey var mı?
- Ailenizden başka biri böbrek taşı geçirdi mi?
