Gastrit ve bağırsak iltihabının belirtileri, nedenleri

Mide iltihabı (gastrit) ve bağırsak iltihabı, sindirim sisteminin yaygın hastalıklarından ikisidir. Gastrit, mide zarının iltihaplanmasıdır; bağırsak iltihabı ise ince bağırsak veya kalın bağırsak (kolit) dahil olmak üzere bağırsakların herhangi bir kısmında meydana gelebilir. Bu durumlar bağımsız olarak veya birlikte ortaya çıkabilir ve hafif ve kendiliğinden sınırlı durumdan ciddi ve kronik durumlara kadar değişebilir.

Bu makalede gastrit ve bağırsak iltihabının semptomları, bu iki durumun yaygın nedenleri ile tanı ve tedavi hakkında bilgiler verilmektedir.

Gastrit ve bağırsak iltihabının nedenleri

Gastrit için yaygın nedenler:

1. Helicobacter pylori enfeksiyonu: Bu spiral şekilli bakteri, mide zarını kolonileştirir ve kronik iltihaba neden olur. Kronik gastritin en yaygın nedenidir.
2. Non-steroidal anti-inflamatuar ilaçlar: İbuprofen veya aspirin gibi ilaçlar, prostaglandin üretimini azaltarak mide zarına zarar verebilir. Prostaglandinler, mukoza dokularını koruyarak (mukoza ve bikarbonat salgısını destekleyerek, kan akışını sürdürerek ve asit dengesini düzenleyerek) koruma sağlar.
3. Aşırı alkol tüketimi: Alkol, mide mukozasına zarar verir ve akut veya kronik iltihaba yol açabilir.
4. Otoimmün gastrit: Bazı kişilerde bağışıklık sistemi, midenin asit üreten paryetal hücreleri de dahil olmak üzere mide zarını yanlışlıkla saldırır.
5. Strese bağlı mukozal hasar: Kritik hastalar, mukozal kan akışının azalması nedeniyle gastrit geliştirebilir.

Bağırsak iltihabı için yaygın nedenler:

1. Enfeksiyonlar: Bakteriyel enfeksiyonlar (Salmonella, E. coli, Shigella), viral enfeksiyonlar (norovirüs, rotavirüs) ve parazitik enfeksiyonlar bağırsaklarda iltihaba neden olabilir.
2. İnflamatuar bağırsak hastalığı: Crohn hastalığı ve ülseratif kolit, bağırsaklarda sürekli iltihap ile karakterize edilen kronik otoimmün durumlardır.
3. Gıda intoleransları ve alerjiler: Çölyak hastalığı (gluten hassasiyeti) veya laktoz intoleransı gibi durumlar, gıda tüketiminden sonra bağırsak iltihabına yol açabilir.
4. İlaçlar: Antibiyotikler ve non-steroidal anti-inflamatuar ilaçlar, bağırsak zarını bozarak bağırsak mikrobiyomunu değiştirebilir ve iltihaba neden olabilir.
5. Radyasyon veya iskemik durum: Radyoterapi veya bağırsaklara yetersiz kan akışı, iltihabı tetikleyebilir.

Gastrit ve bağırsak iltihabının semptomları

1. Karın ağrısı

Genellikle üst karında (gastrit) veya alt karında (bağırsak iltihabı) yanma hissi veya kramp şeklindeki ağrıyı hissedebilirsiniz.

Gastritte iltihap, koruyucu mukoza bariyerini zedeler ve mide asidinin mide zarını tahriş etmesine neden olarak ağrıya yol açar. Bağırsak iltihabında ise bağışıklık hücresi infiltrasyonu ve epitel tabakasındaki hasar, yerel sinir tahrişine ve karın kramplarına yol açar.

Karın ağrısı en yaygın semptomlardan biridir. Araştırmalar, gastritli kişilerin %90’ının bir derece üst karın ağrısı bildirdiğini göstermektedir. Benzer şekilde, inflamatuar bağırsak hastalığında karın ağrısı, vakaların %75’inden fazlasında bildirilmiştir.

2. Bulantı ve kusma

Mide iltihabı, midedeki afferent vagal yolları uyararak beyin kusma merkezini tetikler. Ayrıca, prostaglandinler ve sitokinler gibi iltihap mensupları, bulantı ve iştah merkezlerini etkileyebilir.

Akut gastritli kişilerde bulantı yaklaşık %60 oranında mevcuttur. Kusma, genellikle şiddetli iltihap veya enfeksiyon durumlarında daha olasıdır.

3. Karın şişkinliği

İltihap, normal mide boşalmasını ve bağırsak motilitesini bozabilir. Bu işlev bozukluğu, gaz birikmesine ve sindirimin gecikmesine neden olarak karın şişkinliğine yol açar.

Karın şişkinliği, kronik gastrit veya bağırsak iltihabı olan kişilerin yaklaşık %50’sinde görülmekte, özellikle gıda intoleransı veya irritabl bağırsak sendromu vakalarında daha sık rastlanmaktadır.

4. İshal

Bağırsak iltihabı, mukoza hasarı ve elektrolitler ile su salgısını artırarak sıvı emilimini bozar. Ayrıca, bağırsak iltihabı, yiyeceklerin sindirim sisteminde daha hızlı hareket etmesine neden olarak emilim süresini azaltır.

İshal, bağırsak iltihabının tipik bir semptomudur. Enfeksiyöz enterit veya inflamatuar bağırsak hastalığına sahip kişilerin %80’inden fazlası ishal yaşar.

5. İştah kaybı

Yemek konusunda daha az ilgi hissedebilirsiniz veya çabuk doyduğunuzu hissedebilirsiniz.

İltihap sırasında salınan TNF-alfa ve IL-6 gibi sitokinler, beynin hipotalamusundaki açlık merkezlerini baskılar. Ağrı, bulantı ve karın şişkinliği de iştahı azaltır.

İştah kaybı, gastrit veya inflamatuar bağırsak hastalığı olan kişilerin %50’sinden fazlasında bildirilmiştir.

6. Dışkıda ya da kusmada kan

Kırmızı veya siyah dışkı veya kahve telvesi gibi görünen kusma fark edebilirsiniz.

Gastritte, mukoza erozyonu mideye kanama nedeni olabilir. Bağırsak iltihabında ise bağırsak duvarının ülserasyonu, kanın dışkıyla karışmasına neden olabilir.

Bu durum, daha az sık görülen ancak ciddi bir semptomdur. Şiddetli gastritli kişilerin yaklaşık %8’i gastrointestinal kanama geliştirir. Ülseratif kolitte, rektal kanama hastaların %80’inden fazlasında bildirilmiştir.

7. Yorgunluk ve halsizlik

Tüm gün boyunca yorgun, enerjisiz ve zayıf hissedebilirsiniz.

Kronik iltihap, kan kaybı veya besin emilimindeki bozukluklar (demir, folat, B12) nedeniyle anemiye yol açar. İltihaplı sitokinler de enerji metabolizmasını ve uyku kalitesini etkiler.

Yorgunluk, inflamatuar bağırsak hastalığı olan bireylerin %80’ine ve anemi ile birlikte kronik gastriti olan birçok kişiye bildirilmiştir.

Gastrit ve bağırsak iltihabının tanısı

Tıp geçmişi gözden geçirme ve fizik muayene

Doktor, semptomlarınızı, diyetinizi, kullandığınız ilaçları ve risk faktörlerinizi soracaktır. Fizik muayene, karın ağrısı veya rahatsızlık ve anemi belirtileri gösterebilir.

Laboratuvar testleri:

• Tam kan sayımı: Bu test anemiyi veya enfeksiyonu tespit etmeye yardımcı olur.
• Dışkı testi: Bu test enfeksiyonları (örneğin, bakteriyel toksinler, parazitler) tanımlamaya ve kan varlığını değerlendirmeye yardımcı olur.
• Helicobacter pylori testi: Nefes testi, dışkı antijen testi veya kan antikor testi, Helicobacter pylori enfeksiyonunu doğrulamak için kullanılır.
• C-reaktif protein veya eritrosit sedimentasyon hızı: Bu belirteçler sistemik iltihabı gösterir.

Görüntüleme testleri ve endoskopi

• Üst gastrointestinal sistem endoskopisi (EGD): Mide zarını görselleştirmek ve biyopsi almak için esnek bir kamera kullanılır.
• Kolonoskopi: İnflamatuar bağırsak hastalığı veya kolit şüphesi durumlarında kolon ve rektumu incelemek için yapılır.
• Abdominal ultrason veya CT taraması: Bu görüntüleme testleri, kalın bağırsak duvarlarının kalınlaşması veya apseler gibi komplikasyonları tespit etmeye yardımcı olur.

Gastrit ve bağırsak iltihabının tedavisi

Yaşam tarzı ve beslenme değişiklikleri

• İrritan maddelerden kaçınmak: Non-steroidal anti-inflamatuar ilaçları almayı bırakmalı, alkolü azaltmalı ve baharatlı yiyeceklerden uzak durmalısınız.
• Küçük, sık ama az yemek: Bu önlem sindirimi kolaylaştırır ve asit maruziyetini azaltır.
• Stresi yönetmek: Stresin azaltılması, özellikle fonksiyonel bağırsak bozukluklarında belirtileri iyileştirmeye yardımcı olur.

İlaç kullanımı

• Proton pompa inhibitörleri: Bu ilaçlar (örneğin, omeprazol) asit salgısını azaltır ve mide zarının iyileşmesini teşvik eder.
• Antibiyotikler: Antibiyotikler Helicobacter pylori’yi yok edebilir (genellikle klaritromisin, amoksisilin ve bir proton pompa inhibitörünün kombinasyonu).
• İnflamatuar bağırsak hastalığı için anti-inflamatuar ilaçlar: Mesalamine veya kortikosteroidler gibi ilaçlar bağırsak iltihabını azaltır.
• İmmünsüpresanlar ve biyolojik ilaçlar: Standart tedaviye yanıt vermeyen orta ila şiddetli inflamatuar bağırsak hastalığı durumları için kullanılır.
• Antidiarheal ve antispazmodik ajanlar: Bu ilaçlar ishal ve karın krampları gibi semptomları hafifletir.

Beslenme desteği

Kronik iltihap veya emilim sorunlarınız varsa şunlara ihtiyacınız olabilir:

• Demir, folat veya B12 vitamin takviyeleri
• Yüksek kalorili veya yüksek proteinli diyetler
• Şiddetli inflamatuar bağırsak hastalığı durumlarında enteral beslenme için özel formüller

Gastrit ve bağırsak iltihabı yaşam kalitenizi önemli ölçüde etkileyebilir. Nedenleri ve semptomları farklılık gösterse de, erken tanı ve uygun tedavi, ülser, kanama veya kronik bağırsak hasarı gibi komplikasyonları önleyebilir. Sürekli karın ağrısı, kusma, dışkıda kan veya sindirimde önemli değişiklikler yaşıyorsanız bir sağlık profesyoneli ile görüşmelisiniz.