Egzersiz kaynaklı astım, yoğun egzersizle tetiklenen akciğerlerdeki hava yollarının daralmasıdır. Egzersiz kaynaklı astım, egzersiz sırasında veya sonrasında nefes darlığı, hışırtı, öksürük ve diğer semptomlara neden olur.
Egzersizin hava yollarını daralttığını, ancak egzersizin astımın kök nedeni olmadığını belirtmek önemlidir. Astımı olan kişiler arasında egzersiz, nefes darlığını tetikleyebilecek birkaç faktörden sadece biri olabilir.
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon yaşayan çoğu insan, semptomları yaygın astım ilaçlarıyla tedavi ederek ve önleyici önlemler alarak egzersiz yapmaya ve aktif kalmaya devam edebilir.
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon semptomları
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun belirtileri egzersiz sırasında veya hemen sonrasında ortaya çıkabilir. Bu semptomlar, tedavi edilmezse 60 dakika veya daha uzun sürebilir. Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun belirtileri şunları içerebilir:
- Öksürük
- Hışırtı
- Nefes darlığı
- Göğüs sıkışması veya göğüs ağrısı
- Egzersiz sırasında yorgunluk
- Beklenenden daha kötü atletik performans
- Aktiviteden kaçınma (özellikle küçük çocuklarda bir işaret)
Ne zaman doktora gitmelisiniz?
Eğer egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun belirtilerini yaşıyorsanız, bir doktora görünmelisiniz. Benzer semptomlara neden olabilecek birçok durum olabileceğinden, hızlı ve doğru bir teşhis almak önemlidir.
Semptomlar kötüleşiyorsa acil tıbbi yardım alın, örneğin:
- Nefes darlığı veya hışırtının hızla artması, nefes almayı zorlaştırıyorsa
- Astım atakları için reçeteli inhaler kullanılırken hiçbir iyileşme olmuyorsa
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun nedenleri
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Birden fazla biyolojik sürecin devrede olması mümkündür. Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon yaşayan kişilerde, yoğun egzersiz sonrası iltihaplanma ve fazla mukus üretimi olabilir.
Risk faktörleri
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon, bu kişilerde daha olasıdır:
- Astımı olan kişiler. Astımlı bireylerin yaklaşık %90’ında egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon görülmektedir. Ancak, bu durum astımı olmayan kişilerde de oluşabilir.
- Üst düzey sporcular. Herkes egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon yaşayabilir, ancak bu durum yüksek düzeydeki sporcularda daha yaygındır.
Durumun riskini artıran veya tetikleyici olabilen faktörler şunlardır:
- Soğuk hava
- Kuru hava
- Hava kirliliği
- Yüzme havuzlarındaki klor
- Buz pisti yüzey yenileme ekipmanlarıyla kullanılan kimyasallar
- Uzun süreli derin nefes almayı gerektiren aktiviteler, örneğin uzun mesafe koşusu, yüzme veya futbol
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun komplikasyonları
Tedavi edilmeyen egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon şunlara yol açabilir:
- Faydası olan egzersiz eksikliği
- Aksi takdirde keyif alınacak olan aktivitelerde zayıf performans
- Kötü yönetilen astımı olan bireyler arasında ciddi veya yaşamı tehdit eden nefes alma zorlukları
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun tanısı
Doktorunuz, semptomlarınız hakkında soruların yanı sıra bir tıbbi muayene de yapacaktır. Doktorlar genellikle akciğer fonksiyonunuzu değerlendirmek ve semptomlarınıza neden olabilecek diğer durumları dışlamak için testler isteyebilir.
Normal akciğer fonksiyonu testi
Doktorunuz muhtemelen akciğerlerinizin egzersiz yapmadığınızda nasıl çalıştığını değerlendirmek için bir spirometre testi uygulayacaktır. Spirometre, ne kadar hava nefes aldığınızı, ne kadar nefes verdiğinizi ve ne kadar hızlı nefes verdiğinizi ölçer.
Testi yaptıktan sonra doktorunuz akciğerlerinizi açmak için inhaler bir ilaç verebilir (bronkodilatör). Testi tekrarlayacak ve doktorunuz iki ölçümün sonuçlarını karşılaştırarak bronkodilatörün hava akışınızı iyileştirip iyileştirmediğini görecektir. Bu ilk akciğer fonksiyonu testi, semptomların sebebi olarak altta yatan kronik astımı dışlamak için önemlidir.
Egzersiz zorluğu testleri
Doktorunuzun semptomları gözlemlemesine ve değerlendirmesine olanak tanıyan ek bir test, bir egzersiz zorluğu testidir. Bu testte koşu bandında koşacak veya nefes alma hızınızı artıran diğer sabit egzersiz ekipmanını kullanacaksınız.
Bu egzersizin, yaşadığınız semptomları tetikleyecek kadar yoğun olması gerekmektedir. Gerekirse, merdiven çıkmak gibi gerçek hayatta bir egzersiz zorluğu testi gerçekleştirmeniz istenebilir. Zorluk testi öncesi ve sonrası spirometri testleri, egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonu gösteren kanıt sağlayabilir.
Alternatif zorluk testi
Egzersiz zorluğu testine alternatif olarak, doktorunuz egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonu tetikleyecek koşulları simüle eden bir inhalasyon testi yapabilir. Hava yollarınız bu uyarıcılara yanıt verirse, bu test egzersiz yaptığınızda sahip olduğunuz akciğer fonksiyonuyla neredeyse aynı sonuçlar vermelidir.
Zorluk testi öncesi ve sonrası spirometri testleri, akciğer fonksiyonundaki değişim hakkında bilgi verir. Bu zorluğu test genellikle, hava yollarındaki belirli düz kas hücreleriyle etkileşime geçen ve bronkokonstriksiyona neden olan inhalasyon ajanı olan metakolini kullanarak gerçekleştirilir.
Diğer tıbbi durumları dışlama
Doktorunuz, egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyona benzer semptomlara sahip diğer tıbbi durumları dışlamak için ek testler isteyebilir. Bu tıbbi durumlar arasında şunlar bulunmaktadır:
- Astım
- Ses tel işlev bozukluğu
- Alerjiler
- Diğer akciğer hastalıkları
- Gastroözofageal reflü hastalığı
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun tedavisi
Doktorunuz, egzersizden kısa bir süre önce alınacak ilaçlar veya uzun süreli kontrol için günlük alınacak ilaçlar reçete edebilir.
Egzersiz öncesi ilaçlar
Doktorunuz, egzersiz öncesinde egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonu en aza indirmek veya önlemek için bir ilaç reçete edebilir. İlaç almanız ile egzersize başlamanız arasında ne kadar zaman bırakmanız gerektiğini doktorunuzla konuşun. Bu gruptaki ilaçlar şunları içermektedir:
- Kısa etkili beta agonistleri, hava yollarını açmaya yardımcı olan inhaler ilaçlardır. Bunlar en yaygın olarak kullanılan ve genellikle en etkili egzersiz öncesi ilaçlardır. Ancak, bu ilaçların günlük kullanımının önerilmediğini unutmayın; çünkü ilaçlara karşı tolerans geliştirebilirsiniz. Bu ilaçlar albuterol (ProAir HFA, Proventil HFA, Ventolin HFA) ve levalbuterol (Xopenex HFA) içerir.
- Ipratropium (Atrovent HFA), hava yollarını rahatlatan bir inhalasyon ilacıdır ve bazı insanlar için etkili olabilir. İpratropium’un jenerik versiyonu nebulizatörle de alınabilir.
Uzun vadeli kontrol ilaçları
Doktorunuz, altta yatan kronik astımı yönetmek veya egzersiz öncesi tedavi etkili olmadığında semptomları kontrol altına almak için günlük bir egzersiz öncesi ilaca ek olarak uzun vadeli kontrol ilacı reçete edebilir. Bu ilaçlar, genellikle günlük alınan aşağıdaki ilaçları içerir:
- Inhaler kortikosteroidler, hava yollarınızdaki iltihabı baskılamaya yardımcı olur. Bu tedavinin maksimum faydasını sağlaması için dört haftaya kadar kullanmanız gerekebilir. Inhaler kortikosteroid ilaçları arasında flutikazon (Flovent Diskus, Flovent HFA), budesonid (Pulmicort Flexhaler), mometazon (Asmanex Twisthaler) ve beclometazon (Qvar) bulunur.
- Bir kombinasyon inhaler, bir kortikosteroid ve hava yollarını rahatlatan uzun etkili bir beta agonisti (LABA) içerir. Bu inhalerler uzun vadeli kontrol için reçete edilse de, doktorunuz egzersiz öncesinde kullanılmasını önerebilir. Kombinasyon inhalerler arasında flutikazon ve salmeterol (Advair Diskus), budesonid ve formoterol (Symbicort) ile mometazon ve formoterol (Dulera) bulunmaktadır.
- Leukotrien modülatörleri, bazı insanlar için iltihaplı aktiviteyi bloke edebilen ağızdan alınan ilaçlardır. Bu ilaçlar, günlük kullanılabilir veya egzersiz öncesi önleyici tedavi olarak en az iki saat önceden alındığında kullanılabilir. Örnekler arasında montelukast (Singulair), zafirlukast (Accolate) ve zileuton (Zyflo, Zyflo CR) bulunmaktadır. Leukotrien modülatörlerinin olası yan etkileri arasında davranış ve ruh hali değişiklikleri ve intihar düşünceleri bulunur. Bu belirtileri yaşıyorsanız doktorunuzla konuşun.
Yalnızca hızlı rahatlama ilaçlarına güvenmeyin
Egzersiz öncesi ilaçları, semptomlar için hızlı bir rahatlama tedavisi olarak da kullanabilirsiniz. Ancak, doktorunuzun önerdiğinden daha sık egzersiz öncesi inhalerinizi kullanmamalısınız.
Her hafta kaç puff kullandığınızı, önleyici amaçla egzersiz öncesi inhalerinizi ne sıklıkta kullandığınızı ve semptomları tedavi etmek için ne sıklıkta kullandığınızı kaydedin. Eğer her gün kullanıyorsanız veya semptomları hafifletmek için sık sık kullanıyorsanız, doktorunuz uzun vadeli kontrol ilacınızı ayarlayabilir.
Evde bakım
Egzersiz, egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonu olan birçok insan da dahil olmak üzere herkes için sağlıklı bir yaşam tarzının önemli bir parçasıdır. Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon semptomlarını önlemek veya en aza indirmek için alabileceğiniz önlemler şunlardır:
- Eğer astımınız varsa, astım ilaçlarınızı belirtilen şekilde alarak astımınızı kontrol altında tutun.
- Düzenli egzersiz öncesinde yoğunluğu değişen yaklaşık 10 dakikalık bir ısınma yapın.
- Havayı akciğerlerinize girmeden önce ısıtmak ve nemlendirmek için burundan nefes alın.
- Özellikle soğuk, kuru havalarda egzersiz yaparken maske veya atkı takın.
- Eğer alerjileriniz varsa, tetikleyicilerden kaçının. Örneğin, polen sayılarının yüksek olduğu günlerde dışarıda egzersiz yapmayın.
- Aşırı trafik yoğunluğu olan alanlardan, hava kirliliği yüksek olan bölgelerden kaçının.
- Formda kalmak ve iyi solunum sağlığını teşvik etmek için düzenli olarak egzersiz yapın.
Okulda
Çocuğunuz egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon yaşıyorsa, doktorunuzla bir eylem planı yazmayı konuşun. Bu belge, öğretmenler, hemşireler ve antrenörler için çocuklarınıza ne tür tedavi yapılması gerektiği, tedavilerin ne zaman uygulanacağı ve çocuğunuz semptomlar yaşarsa ne yapılması gerektiği hakkında adım adım talimatlar sağlar.
Alternatif tedavi
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonu olan insanlar için herhangi bir alternatif tedavi yönteminin faydalı olduğuna dair klinik kanıt sınırlıdır. Örneğin, balık yağı, C vitamini veya C vitamini takviyelerinin egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyonun önlenmesine yardımcı olabileceği önerilmesine rağmen, bu takviyelerin yararlı olup olmadığına dair yeterli kanıt yoktur.
Doktor randevusuna hazırlanma
Muhtemelen bir astım uzmanına (bir alerji uzmanı-immunoloğu veya göğüs hastalıkları uzmanı) yönlendirileceksiniz.
Aşağıdaki soruları yanıtlamaya hazır olmalısınız:
- Hangi semptomları yaşadınız?
- Semptomlar egzersize başladığınızda hemen mi, yoksa egzersiz sırasında mı yoksa sonrasında mı başlıyor?
- Semptomlar ne kadar sürüyor?
- Egzersiz yapmadığınızda nefes alma zorluğu yaşıyor musunuz?
- Tipik egzersizleriniz veya eğlence etkinlikleriniz nelerdir?
- Son zamanlarda egzersiz rutininde değişiklikler yaptınız mı?
- Semptomlar her egzersizde mi ortaya çıkıyor, yoksa sadece belirli ortamlarda mı?
- Alerjiler veya astım teşhisi almış mıydınız?
- Başka hangi tıbbi durumlarınız var?
- Hangi ilaçları alıyorsunuz? Her bir ilaç için dozaj nedir?
- Hangi diyet takviyelerini veya bitkisel ilaçları alıyorsunuz?
