- Bilim insanları, multipl sklerozun bağışıklık hücrelerinin sinir hücrelerine saldırarak iltihaba neden olduğu ve bunun sonucunda kas zayıflığı, yorgunluk ve görme problemleri gibi birçok semptoma yol açan bir otoimmün hastalık olduğuna inanıyor.
- Şimdi, fareler ve insan hücreleri üzerinde yapılan bir çalışmada, buğday ve diğer tahıllarda bulunan bir proteinin, multipl skleroz semptomlarını kötüleştiren iltihaba neden olabileceği bulunmuştur.
- Araştırmacılar, buğdaysız bir diyetin multipl skleroz ve diğer iltihabi hastalıkların şiddetini azaltabileceğini öne sürüyorlar.
Multipl skleroz, dünya genelinde yaklaşık 2.8 milyon insanda görülen bir nörolojik durumdur. Ulusal Nörolojik Bozukluklar ve İnme Enstitüsü (NINDS) verilerine göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde 350.000’e kadar insan bu hastalığa sahiptir.
Bilim insanları, multipl sklerozun kesin nedenini hâlâ bilmemekle birlikte, bunun vücudu hastalıklardan koruması gereken hücrelerin, kendi hücrelerine saldırdığı bir otoimmün hastalık olduğuna inanıyorlar.
Multipl sklerozda, bağışıklık hücreleri miyelin – sinir hücrelerinin koruyucu dış tabakası – ve merkezi sinir sistemindeki sinir hücrelerinin vücutlarını parçalar. Bu süreç, vücutta sinir impulslarının hareketini yavaşlatır ve aşağıdaki semptomlara yol açar:
- kas zayıflığı, yürüme ve hareketlilikte değişiklikler
- uyuşma, karıncalanma hissi ve ağrı
- mesane ve bağırsak problemleri
- yorgunluk
- görme problemleri
- depresyon gibi duygusal değişiklikler.
Bağışıklık hücrelerinin etkinliği nedeniyle meydana gelen iltihap, multipl skleroz semptomlarını kötüleştirebilir; bu nedenle, iltihabı azaltmak için önlemler almak semptomların hafiflemesine yardımcı olabilir. İşte bu, Mainz Johannes Gutenberg Üniversitesi’nden bilim insanları tarafından yürütülen yeni bir çalışmanın bulgularını göstermektedir.
Gut dergisinde yayımlanan bu çalışmada, farelerde buğdayda bulunan amilaz tripsin inhibitörlerinin (ATI) bağırsakta iltihaba neden olduğu ve bu durumun merkezi sinir sisteminde iltihabı artırarak multipl sklerozun klinik semptomlarını kötüleştirdiği bulunmuştur.
“Araştırmacılar, ATI açısından zengin bir diyetin de multipl skleroz benzeri bir durumu olan farelerde iltihabı artırabileceğini gösteriyor. Bunun, multipl sklerozlu insanlarda da geçerli olup olmadığını henüz bilmiyoruz.”
— Dr. Clare Walton, Multipl Skleroz Derneği Araştırma Başkanı
Besinlerde buğday iltihaba neden olabilir
Buğday aynı zamanda diğer tahılların içerisinde bulunan gluten, bazı insanlarda şiddetli bir otoimmün reaksiyona yol açar — çölyak hastalığı.
Çölyak hastalığı olan insanlarda, bağışıklık sistemi, glutenin bile küçük miktarlarını tükettiklerinde reaksiyon gösterir ve bu da ağrı, şişkinlik ve bağırsakta hasara yol açarak besinlerin emilmesiyle ilgili sorunlara neden olabilir.
Ülkemizde insanların yaklaşık %5’i gluten intoleransı bildirmektedir; bu da sindirim semptomlarına yol açar, ancak bu semptomlar genellikle çölyak hastalığının sebep olduğu semptomlar kadar şiddetli değildir.
Ancak, sorun sadece buğdaydaki glutenle sınırlı değildir. Bazı insanlarda buğdaydaki diğer proteinler iltihabi veya alerjik reaksiyonlara neden olabilir ve bu durum ciddi olabilir.
Translasyonel İmmünoloji Enstitüsü ve Çölyak Hastalığı, Bağırsak Hastalıkları ve Otoimmünite Kliniği direktörü ve Harvard Tıp Fakültesi, Boston’da iç hastalıkları/gastroenteroloji profesörü olan Prof. Detlef Schuppan şunları belirtti:
“Bu, Boston’daki Harvard Tıp Fakültesi’nde yürüttüğümüz araştırma projelerinden birine kadar uzanan uzun bir araştırma hikayesidir; burada ATI’leri makrofajlar ve dendritik hücreler üzerinden toll benzeri reseptör 4 aracılığıyla aktive edici olarak keşfettik — gluten proteinleri (çölyak hastalığından sorumlu olanlar) hiçbir doğuştan bağışıklık uyarıcı aktivite göstermez.”
“Buğdaydaki ATI proteinlerinin bu aktivitesi, birçok hastanın buğdayla sorun yaşamasının gözlemlerini açıklamaktadır (sözde ‘çölyaksız gluten duyarlılığı’); bu, glutenle değil, kronik iltihabi hastalıklarda buğdayın ATI proteinleriyle ilgilidir,” diye ekledi Prof. Detlef Schuppan.
Fareler ve insan hücrelerinde kanıtlar
Araştırmacılar, başlangıç araştırmalarını fareler üzerinde gerçekleştirdiler. Multipl skleroz için yaygın kullanılan bir hayvan deney modeli olan deneysel otoimmün ensefalomyelitis (EAE) kullandılar.
Başlangıçta, araştırmacılar dişi farelere gluten ve ATI içermeyen (GAF) bir diyet verdiler ve bu diyetle dört hafta boyunca devam ettiler. Daha sonra fareleri üç farklı diyet grubuna ayırdılar:
- GA diyeti, (kuru ağırlığın %5.5’i gluten ve %0.165’i ATI) eklenmişti.
- G diyeti, yalnızca (kuru ağırlığın %5.5’i) gluten eklenmişti.
- A diyeti, yalnızca (kuru ağırlığın %0.15’i) ATI eklenmişti.
Günlük gluten ve ATI dozları, standart bir Batı diyetinde tüketilen miktarlara eşit olarak hesaplandı.
Araştırmacılar, farelerin EAE’yi GAF diyetiyle dört hafta sürdükten sonra ve deneysel diyetlere başlamadan iki gün önce indüklediler.
ATI’leri en çok tüketen fareler, düşük ATI tüketen farelere göre anlamlı şekilde daha şiddetli EAE ve merkezi sinir sistemi iltihabı geliştirdiler. Sadece glutenin benzer bir iltihabi etkisi yoktu.
Araştırmacılar daha sonra, multipl sklerozu olan ve olmayan insanlardan alınan monositlere – beyaz kan hücresi türüne – ATI verdiler. Her iki grup monosit, ATI’nin iltihabi yanıtları tetiklediğini göstererek çeşitli pro-inflamatuar kemokinler ve sitokinler salgıladı.
Buğdaysız diyetle daha az multipl skleroz ağrısı
Ayrı bir pilot çalışmada, aynı araştırmacılar, stabil relapsing-remitting multipl sklerozu olan 16 kişiye %90 buğday azaltılmış ve buğday içeren bir diyet verdiler. Katılımcıları iki gruba ayırdılar; bir grup buğday azaltılmış diyetle, diğer grup ise buğday içeren diyetle üç ay boyunca başladı ve ardından üç ay daha geçiştirdiler.
Buğday azaltılmış (ve dolayısıyla ATI azaltılmış) diyet sırasında, katılımcıların kanında daha az iltihabi bağışıklık hücresi vardı ve normal diyette oldukları zamana göre önemli ölçüde daha az ağrı rapor ettiler.
Prof. Schuppan, “Gerekli finansmanı sağlarsak, multipl sklerozu daha şiddetli olan hastalarda, yardımcı buğdaysız/ATI’siz diyetin daha güçlü bir etkisini beklediğimiz daha büyük bir çalışma yapacağız,” dedi.
Bu çalışmaya dahil olmayan Dr. Walton, daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu kabul etti.
“Bu sonuçlara dayanarak, buğday veya ATI proteinlerinin tüketiminin, multipl sklerozu olan birinin semptomları üzerinde etkili olup olmayacağını bilmiyoruz. (…) İdeal olarak, buğday içeren, gluten içeren ve ATI içermeyen bir diyet ile ATI içeren ve gluten içermeyen bir diyet karşılaştıran daha fazla araştırmaya ihtiyacımız var,” dedi.
Multipl sklerozu olan insanların buğdaydan kaçınması gerekir mi?
Dr. Walton bu çalışmanın, multipl sklerozlu insanların buğdaydan kaçınmaları gerektiğine dair yeterince kanıt sağlamadığını söyledi.
“Multipl sklerozlu insanların semptomlarını iyileştirmek için yapabilecekleri yaşam tarzı değişikliklerine gerçekten ilgi duyduklarını biliyoruz. Ancak bugüne kadar, bu yeni sonuçlar esas olarak hayvan çalışmalarına dayanıyor, bu nedenle multipl sklerozlu insanlarda ATI proteinlerinin semptomları kötüleştirmedeki önemini anlamak için daha fazla çalışmaya ihtiyacımız var.”
— Dr. Clare Walton
Ancak, Prof. Schuppan farklı bir görüş ifade etti: “Verilerimize ve klinik pratiğimdeki olumlu deneyimlere dayanarak, otoimmün hastalığı olan tüm hastalarıma, multipl skleroz da dahil olmak üzere, buğdaysız diyet öneriyorum.”
