GLP-1 reseptör agonistleri, tip-2 diyabetin yönetimi ve kilo kaybına yardımcı olmak için yaygın olarak kullanılan bir ilaç sınıfıdır. Bu ilaçlar, kan şekeri seviyelerini düzenlemeye yardımcı olan, mide boşalmasını yavaşlatan ve tokluk hissini artıran glukagon benzeri peptid -1 (GLP-1) hormonunun etkisini taklit eder. İyi bilinen GLP-1 reseptör agonistleri arasında semaglutid (Ozempic, Wegovy, Rybelsus), liraglutid (Victoza, Saxenda), dulaglutid (Trulicity) ve exenatid (Byetta, Bydureon) bulunmaktadır. Bu ilaçlar önemli faydalar sunsa da, herkes için uygun değildir. Bu ilaçların kimler tarafından kullanılmaması gerektiğini anlamak, güvenli ve etkili bir tedavi sağlamak açısından hayati öneme sahiptir.
GLP-1 reseptör agonistleri nedir?
GLP-1 reseptör agonistleri, insülin salınımını artırarak, glukagon salınımını baskılayarak ve sindirimi yavaşlatarak daha iyi kan şekeri kontrolü ve vücut ağırlığı yönetimi sağlar. Araştırmalar, bu ilaçların HbA1c seviyelerini %1.0–%1.5 oranında düşürebileceğini ve belirli ilaç ve dozajlara bağlı olarak vücut ağırlığının ortalama %5–%15 kadar kaybını destekleyebileceğini göstermiştir.
Kontrendikasyonlar: GLP-1 reseptör agonistlerini kimler kullanmamalı?
Bu ilaçlar birçok insan için etkili olsa da, bazı hastalıklar bu ilaçların kullanılmasını uygunsuz veya riskli hale getirmektedir.
1. Medüller tiroid kanseri öyküsü olan kişiler
GLP-1 reseptör agonistlerinin, hayvan çalışmalarında tiroid C hücreli tümörler için artış riski ile bağlantılı olduğu gösterilmiştir. İnsanlarda kesin bir kanıt olmamakla birlikte, ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), medüller tiroid kanseri öyküsü olan hastalarda bu ilaçların kullanılmaması gerektiğini önermektedir.
2. Çoklu endokrin neoplazi sendromu tip 2 (MEN 2) olan hastalar
Endokrin tümörler açısından riskinizi artıran genetik bir bozukluk olan MEN 2 hastalığına sahip bireyler, tiroid tümörü riski nedeniyle GLP-1 reseptör agonistlerini kullanmaktan kaçınmalıdır.
3. Şiddetli gastrointestinal hastalığı olan kişiler
GLP-1 reseptör agonistleri mide boşalmasını yavaşlattığı için, bu ilaçlar aşağıdaki hastalıkları kötüleştirebilir:
- Gastroparezi: Mide boşalmasının gecikmesi, bulantı, kusma ve şişkinlik gibi durumlara yol açar.
- Şiddetli gastroözofageal reflü hastalığı: Mide içinde uzun süre kalan yiyecekler nedeniyle semptomlar kötüleşebilir.
4. Pankreatit öyküsü olan kişiler
Araştırmalar, GLP-1 reseptör agonistleri ile pankreatit riski arasında bir bağlantı olduğunu göstermektedir. Pankreatit öyküsü olan hastalar, bu ilaçları kullanmaktan kaçınmalı veya çok dikkatli bir şekilde kullanmalıdır.
5. Şiddetli böbrek hastalığı olan kişiler
GLP-1 reseptör agonistleri, özellikle exenatid, böbrekler tarafından atılır. İleri böbrek hastalığı olan (eGFR <30 mL/dak/1.73m²) hastalarda, bu ilaçlar dehidrasyona, bulantıya ve böbrek fonksiyonunun kötüleşmesine yol açabilir.
6. Hamile veya emziren kadınlar
Hamilelik ve emzirme döneminde GLP-1 reseptör agonistlerinin güvenliği hakkında yeterli araştırma bulunmamaktadır. Hayvan çalışmalarında fetal gelişime zararlı olduğu görülmektedir, bu nedenle bu ilaçların hamilelik sırasında genellikle önerilmediği kabul edilmektedir.
Uyarılar ve önlemler: Kimler dikkatli kullanmalıdır?
Bazı insanlar GLP-1 reseptör agonistlerinden tamamen kaçınırken, diğerleri bu ilaçları tıbbi gözetim altında dikkatli bir şekilde kullanmalıdır.
1. Safra kesesi hastalığı olan hastalar
Araştırmalar, GLP-1 reseptör agonistlerinin safra kesesiyle ilgili hastalık riski, safra taşları ve kolesistit dahil, arttırabileceğini göstermektedir. Safra kesesi hastalığı öyküsü olan hastaların yakından izlenmesi gerekir.
2. Diyabetik retinopatisi olan bireyler
Semaglutid gibi ilaçlar, bazı hastalarda, özellikle kötü kontrol edilen diyabeti olanlarda diyabetik retinopatinin kötüleşmesi ile ilişkilendirilmiştir. Bu bireyler için düzenli göz muayeneleri önerilmektedir.
3. Diğer diyabet ilaçlarını kullanan kişiler
GLP-1 reseptör agonistleri, sülfonilüreler (örn. glipizid, glimepirid) veya insülin ile birleştirildiğinde hipoglisemi riskini artırır. Tehlikeli derecede düşük kan şekeri seviyelerini önlemek için ilaç dozlarının ayarlanması gerekmektedir.
GLP-1 reseptör agonistlerini kullanamayanlar için alternatif ilaçlar
GLP-1 reseptör agonistlerini kullanamayan hastalar için diyabet ve vücut ağırlığını yönetmede alternatif ilaçlar şunlardır:
- SGLT2 inhibitörleri (örn. empagliflozin, dapagliflozin): Bu ilaçlar kan şekerini düşürmekte ve kardiyovasküler riskleri azaltmaktadır.
- DPP-4 inhibitörleri (örn. sitagliptin, linagliptin): Bu ilaçlar, diyabeti olan bireylerde kan şekeri seviyelerini yönetmeye yardımcı olur, daha az gastrointestinal yan etkisi vardır, ancak etkileri diğer ilaçlara göre moderatiftir.
- İnsülin tedavisi: İnsülin, diğer ilaçları kullanamayanlar için etkili bir kan şekeri yönetimi sağlamaktadır.
- Yaşam tarzı değişiklikleri: Beslenme değişiklikleri, fiziksel aktivite ve davranışsal terapi, diyabet ve vücut ağırlığı kontrolü için etkili olabilir.
Özetle, GLP-1 reseptör agonistleri diyabet ve obezitenin yönetimi için değerli ilaçlardır, ancak herkes için uygun değildir. Medüller tiroid kanseri, MEN 2, şiddetli gastrointestinal hastalıklar, pankreatit veya ileri böbrek hastalığı öyküsü olan bireyler bu ilaçlardan kaçınmalıdır. Safra kesesi hastalığı veya diyabetik retinopatisi olanlar gibi diğerleri bu ilaçları dikkatli kullanmalıdır. Herhangi bir GLP-1 reseptör agonistine başlamadan veya durdurmadan önce bir sağlık uzmanı ile görüşmek, güvenli ve etkili bir tedavi sağlamak için gereklidir.
