Omurilik yaralanması, omuriliğin veya spinal kanalın sonundaki sinirlerin herhangi bir bölümünde meydana gelen hasardır (cauda equina). Omurilik yaralanmaları genellikle yaralanmanın bulunduğu bölgenin altındaki güç, his ve diğer beden fonksiyonlarıyla ilgili kalıcı değişikliklere neden olur.
Son zamanlarda bir omurilik yaralanması yaşadıysanız, hayatınızdaki her yön etkilenecektir. Yaralanmanızın etkilerini zihinsel, duygusal ve sosyal olarak hissedebilirsiniz.
Birçok bilim insanı, araştırmalardaki ilerlemelerin bir gün omurilik yaralanmalarının onarımını mümkün kılacağı konusunda iyimser. Dünya genelinde araştırma çalışmaları devam etmektedir. Bu arada, tedavi yöntemleri ve rehabilitasyon, omurilik yaralanması olan birçok kişinin üretken ve bağımsız bir yaşam sürmesine olanak tanımaktadır.
Omurilik yaralanmasının belirtileri
Omurilik yaralanmasından sonra uzuvlarınızı kontrol etme yeteneğiniz, iki faktöre bağlıdır: yaralanmanın omuriliğinizin neresinde olduğu ve yaralanmanın şiddeti.
Omuriliğinizin en alt normal kısmı, yaralanmanızın nörolojik seviyesi olarak adlandırılır. Yaralanmanın şiddeti genellikle “tamlık” olarak adlandırılır ve aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
- Tam. Spinal omurilik yaralanmasının altında tüm duyuların (sensory) ve tüm hareket kontrolünün (motor fonksiyon) kaybolması durumunda yaralanmanız tam olarak adlandırılır.
- Tam olmayan. Etkilenen bölgenin altında bazı motor fonksiyon veya duyusal fonksiyon varsa, yaralanmanız tam olmayan olarak adlandırılır. Tam olmayan yaralanmanın farklı dereceleri vardır.
Ayrıca, omurilik yaralanmasından kaynaklanan felç şu şekilde adlandırılabilir:
- Tetrapleji. Kısaca quadriplegia olarak da bilinir, omurilik yaralanmanızdan dolayı kollarınız, elleriniz, gövdeniz, bacaklarınız ve pelvik organlarınızın tamamının etkilenmesi anlamına gelir.
- Parapleji. Bu felç, gövdenizin, bacaklarınızın ve pelvik organların tamamını veya bir kısmını etkiler.
Doktorunuz yaralanmanızın nörolojik seviyesini ve tamlığını belirlemek için bir dizi test yapacaktır.
Herhangi bir türdeki omurilik yaralanmaları, aşağıdaki belirtilerden bir veya daha fazlasını ortaya çıkarabilir:
- Hareket kaybı
- Kaybolan veya değişen his, buna sıcaklık, soğukluk ve dokunma hissi gibi hisleri hissetme yeteneği de dahildir
- Bağırsak veya mesane kontrol kaybı
- Abartılı refleksler veya spazmlar
- Cinsel işlev, cinsel hassasiyet ve doğurganlıkta değişiklikler
- Omuriliğinizdeki sinir liflerine verilen hasardan dolayı ağrı veya yoğun bir batma hissi
- Nefes alma güçlüğü, öksürük yapma veya akciğerlerden sekresyon temizleme zorluğu
Acil durum belirtileri
Kaza sonrası omurilik yaralanmasının acil durum belirtileri şunları içerebilir:
- Aşırı bel ağrısı veya boyun, baş veya sırtın üzerinde baskı hissi
- Vücudunuzun herhangi bir bölümünde güçsüzlük, koordinasyonsuzluk veya felç
- Ellerinizde, parmaklarınızda, ayaklarınızda veya ayak parmaklarınızda uyuşma, karıncalanma hissi veya his kaybı
- Mesane veya bağırsak kontrol kaybı
- Denge ve yürüme zorluğu
- Yaralanma sonrası bozulmuş nefes alma
- Çarpık bir boyun veya sırt
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Baş veya boyna önemli bir travma yaşayan herkesin omurilik yaralanması olasılığı için acil tıbbi değerlendirmeye ihtiyacı vardır. Gerçekten de, travma kurbanlarının omurilik yaralanması olduğunun varsayılması en güvenlisi olup, aksi kanıtlanana kadar böyle kabul edilmelidir, çünkü:
- Ciddi bir omurilik yaralanması her zaman hemen belirgin olmayabilir. Eğer tanınmazsa, daha şiddetli bir yaralanma meydana gelebilir.
- Uyuşma veya felç hemen meydana gelebilir ya da omurilik çevresinde kanama veya şişlik meydana geldikçe yavaşça gelişebilir.
- Yaralanma ile tedavi arasındaki zaman, komplikasyonların kapsamını, şiddetini ve beklenen iyileşmenin olası derecesini belirlemede kritik olabilir.
Eğer birinin sırt veya boyun yaralanması olduğunu düşünüyorsanız:
- Yaralı kişiyi hareket ettirmeyin — kalıcı felç ve diğer ciddi komplikasyonlar meydana gelebilir
- Acil tıbbi yardım telefon numarasını arayın
- O kişiyi hareketsiz tutun
- Aciliyet gelene kadar boyun bölgesinin her iki tarafına ağır havlular yerleştirin ya da başı ve boynu tutarak hareket etmelerini engelleyin
- Baş veya boynu hareket ettirmeden, kanamayı durdurmak ve kişiyi rahatlatmak gibi temel ilk yardım yapın
Omurilik yaralanmasına ne neden olur?
Omurilik yaralanmaları, omurga sütununun omurlarına, bağlarına veya disklerine veya doğrudan omuriliğe verilen hasardan kaynaklanabilir.
Travmatik bir omurilik yaralanması, omurganıza ani bir darbe sonucu oluşabilir ve bu durum bir veya daha fazla omurun kırılmasına, çıkmasına, ezilmesine veya sıkışmasına neden olabilir. Omurilik yaralanması, omuriliği kesen bir mermi veya bıçak yarasından da kaynaklanabilir.
Ek hasar genellikle birkaç gün veya hafta boyunca kanama, şişlik, iltihap ve omuriliğinizdeki ve çevresindeki sıvı birikmesi sonucunda oluşur.
Travmatik olmayan bir omurilik yaralanması ise artrit, kanser, iltihap, enfeksiyonlar veya omurganın disk dejenerasyonu nedeniyle oluşabilir.
Beyniniz ve merkezi sinir sisteminiz
Merkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur. Yumuşak dokudan oluşan ve kemiklerle (omurlar) çevrili olan omurilik, beyninizin tabanından aşağıya doğru uzanır ve sinir hücreleri ile vücudunuzun farklı bölgelerine giden gruplar halinde sinirlerden yapılmıştır.
Omuriliğinizin alt ucu, belinizin biraz üzerinde yer alan conus medullaris adı verilen bölgede durur. Bu bölgenin altında cauda equina adı verilen bir grup sinir kökü bulunmaktadır.
Omuriliğinizdeki sinir yolları, beyniniz ile vücudunuzun geri kalanı arasında mesaj iletmektedir. Motor yollar, kas hareketlerini kontrol etmek için beyin sinyallerini taşırken; duyusal yollar, vücudun farklı bölümlerinden gelen sıcaklık, soğukluk, basınç, ağrı ve uzuvlarınızın konumu ile ilgili sinyalleri beyninize taşır.
Sinir liflerine verilen hasar
Nedeni travmatik veya travmatik olmayan olsun, hasar yaralı bölgeden geçen sinir liflerini etkiler ve yaralanma bölgesinin altında kalan ilgili kas ve sinirlerin bir kısmını veya tamamını etkileyebilir.
Göğüs (torasik) veya bel (lumbar) yaralanması, torso, bacaklar, bağırsak ve mesane kontrolü ve cinsel işlev üzerinde etki yapabilir. Boyun yaralanması, kollarınızdaki hareketleri etkilemenin yanı sıra, bu alanları etkiler ve muhtemelen nefes alma yeteneğinizi de etkileyebilir.
Omurilik yaralanmalarının yaygın nedenleri
Ülkemizdeki omurilik yaralanmalarının en yaygın nedenleri şunlardır:
- Motorlu taşıt kazaları. Otomobil ve motosiklet kazaları, her yıl yeni omurilik yaralanmalarının neredeyse yarısını oluşturarak, omurilik yaralanmalarının birincil sebebidir.
- Düşme kaynaklı. 65 yaşından sonra omurilik yaralanmasının en yaygın nedeni düşmelerdir. Genel olarak, düşmeler omurilik yaralanmalarının yaklaşık %31’ini oluşturmaktadır.
- Şiddet olayları. Omurilik yaralanmalarının %13’ünden fazlası şiddet içeren olaylar sonucu meydana gelir; bu en sık mermi yaralarıyla ilgilidir. Bıçak yaraları da yaygındır.
- Sportif ve rekreasyonel yaralanmalar. Şiddetli sporlar ve sığ sularda dalış gibi atletik etkinlikler, omurilik yaralanmalarının yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır.
- Alkol tüketimi. Alkol kullanımı, omurilik yaralanmalarının yaklaşık her 4’ünden 1’inde etkili bir faktördür.
- Hastalıklar. Kanser, artrit, osteoporoz ve omuriliğin iltihabı da omurilik yaralanmalarına sebep olabilir.
Risk faktörleri
Omurilik yaralanması genellikle bir kaza sonucunda meydana gelir ve herkesin başına gelebilir; fakat belirli faktörler, omurilik yaralanması yaşama riskini artırabilir. Bunlar arasında:
- Erkek olmak. Omurilik yaralanmaları, orantısız bir şekilde erkekleri etkiler. Gerçekten, kadınlar ülkemizdeki travmatik omurilik yaralanmalarının sadece %20’sini oluşturmaktadır.
- 16 ile 30 yaş arasında olmak. 16 ile 30 yaş arasındaysanız, travmatik omurilik yaralanması yaşama olasılığınız daha yüksektir. Yaralanma anındaki ortalama yaş 43’tür.
- 65 yaşından büyük olmak. Düşmeler, yaşlı yetişkinlerde en fazla yaralanma nedenidir.
- Riskli davranışlar sergilemek. Çok sığ suya dalmak veya uygun güvenlik ekipmanlarını giymeden güvenlik önlemlerini almadan spor yapmak omurilik yaralanmalarına neden olabilir. Motorlu taşıt kazaları, 65 yaş altındaki bireyler için omurilik yaralanmalarının başlıca nedeni olmaktadır.
- Bir kemik veya eklem rahatsızlığına sahip olmak. Başka bir rahatsızlığınız varsa, örneğin artrit veya osteoporoz, küçük bir yaralanma bile omurilik yaralanmasına neden olabilir.
