Kortikosteroid ilaçlar, prednizon gibi, ağrı, kaşıntı, şişlik ve iltihap belirtilerini hızlı bir şekilde hafifletebilen ilaç grubudur. Ancak bu ilaçların etkinliği bir bedelle gelmektedir. Kortikosteroid ilaçlar, özellikle uzun süre (yaklaşık 30 gün veya daha fazla) kullanıldığında birkaç olumsuz yan etkiye yol açabilir.
Eğer her gün steroid almak gereken bir sağlık durumunuz varsa, uzun vadeli yan etkilerini ve ne zaman başlayacaklarını bilmeniz önemlidir. Bu şekilde, risk altında olup olmadığınızı değerlendirip bu yan etkileri nasıl önleyebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Önemli noktalar:
- Kortikosteroid ilaçlar — prednizon gibi — uzun süreli kullanıldığında veya yüksek dozda alındığında ciddi yan etkilere yol açabilir.
- Kortikosteroidlerin yan etkilerine örnekler arasında kilo alma, osteoporoz, göz problemleri ve enfeksiyon riskinin artması yer alır.
- Ağız yoluyla aldığınız kortikosteroidler, cilt kremi, burun spreyleri veya inhalerlerdeki kortikosteroidlerden daha fazla yan etkiye neden olma olasılığı taşır.
Kortikosteroid ilaçlar nedir ve nasıl çalışır?
Kortikosteroidler, vücut yaralandığında veya stres altında iken salgılanan kortizol hormonuna benzer şekilde çalışan ilaçlardır. Kortizol ve kortikosteroidler, bağışıklık sistemini sakinleştirir, şişliği azaltır ve ağrıyı dindirir.
Kortikosteroidler, çeşitli formlarda gelir:
- İntravenöz infüzyon (kan akışına enjekte edilen bir ilaç)
- Bir kas içine enjeksiyon
- Bir eklem içine enjeksiyon
- Ağız yoluyla alınan tabletler veya sıvılar
- Burun spreyleri
- Solunum inhalerleri
- Göz veya kulak damlaları
- Cilt kremleri ve merhemleri
Spreyler, inhalerler, damlalar ve kremler gibi formlar, yalnızca ilacın uygulandığı vücut bölgesini etkiler. Bu nedenle, bu formlardaki kortikosteroidlerin yan etkileri çok azdır.
Ancak enjekte edilen veya yutulan kortikosteroidler (tabletler, sıvılar) tüm vücudu etkiler. Bu formlar daha fazla yan etkiye neden olabilir — özellikle ilacı uzun bir süre alıyorsanız. Prednizon ve metilprednizolon (Medrol) gibi kortikosteroid tablet veya sıvılar yaygın örneklerdir.
Uzun süreli kortikosteroid kullanımı nedir?
Resmi bir tanımı yoktur. Ancak 30 günden daha uzun bir süre genellikle uzun süreli steroid kullanımı olarak kabul edilmektedir. Çoğu durumda, oral kortikosteroid ilaçlar 1-2 hafta için ve yalnızca çok şiddetli semptomlar için reçete edilir. Ancak, romatoid artrit gibi bazı kronik sağlık durumları için kortikosteroid ilaçları aylarca veya hatta yıllarca gerekli olabilir.
Steroidleri ne kadar uzun süre alırsanız, yan etkiler yaşama olasılığınız o kadar artar. Prednizon gibi oral kortikosteroid ilaçları, bu yan etkileri daha olası hale getirir.
Kortikosteroidlerin en yaygın yan etkileri nelerdir?
Ağız yoluyla alınan kortikosteroid ilaçlar tüm vücudu etkilediği için birçok farklı yan etkisi olabilir. Bu yan etkileri deneyimleme riski, yüksek doz kullanımı ve uzun süre kullanımla artar.
Bir çalışmanın belirttiğine göre, orta düzeyde kortikosteroidlerin kısa süreli kullanımı bile ciddi komplikasyon yaşama riskini biraz artırabilir — örneğin, kemik kırıkları, kan pıhtıları ve sepsis. Uzun süreli kortikosteroid kullanımı, daha düşük dozlarda bile çok daha geniş bir yan etki yelpazesine neden olabilir.
İşte uzun süreli kortikosteroid kullanımının dokuz yan etkisi:
1. Kilo alma
Kilo alma, uzun süreli kortikosteroid kullanımının en sık bildirilen yan etkisidir. En az 2 ay boyunca kortikosteroid ilaç kullanan kişiler arasında yapılan büyük bir çalışmada, katılımcıların %70’i kilo alımını bir yan etki olarak bildirmiştir.
Bunun nedeni, steroidlerin:
- İştahı artırması
- Vücudun şekeri ve yağı işleme biçimini değiştirmesi
- Sıvı tutulumuna neden olması
İlaç dozajı da önemli bir faktördür. Çok düşük dozda kortikosteroid alan kişiler (örneğin, 5 mg veya daha az prednizon) bu yan etkiyi yaşama riski taşımıyor gibi görünmektedir.
2. Osteoporoz ve kırıklar
Kortikosteroid kullanımı osteoporoz riskini artırarak kemikleri zayıflatır. Bu yan etki, kemik kırığı riskini de artırır. Bu riskin, yüksek doz alan yaşlı bireylerde en yüksek olduğu görünmektedir.
Bu nedenle, aşağıdaki durumlarda bir başlangıç kemik mineral yoğunluğu ölçümü yaptırmalısınız:
- Bir ay veya daha uzun süre yüksek dozda (örneğin, 20 mg veya daha fazla prednizon) oral kortikosteroid alacaksanız.
- 40 yaş üstündeyseniz ve her hangi bir dozda üç ay veya daha uzun süre kortikosteroid alacaksanız.
3. Enfeksiyon riski
Kortikosteroid ilaçlar, bağışıklık sistemini baskılayarak iltihabı azaltır. Bu etki, sizi enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale getirebilir. Enfeksiyonlardaki artış hem yüksek dozda kortikosteroid (10 mg prednizonun üzerinde) hem de uzun süreli kullanım (bir yılı aşan) ile ilişkilidir.
4. Katarakt ve glokom
Hem oral kortikosteroid ilaçlar hem de kortikosteroid göz damlaları katarakt ve glokom gelişimine yol açabilir. Çok uzun süreli kullanımla (>1 yıl), düşük dozlarda bile katarakt riskinin arttığı belirlenmiştir. Glokom riski daha hızlı artar ve bu durumun erken belirtileri, kullanımın 3-6 haftası içinde başlayabilir.
Katarakt, göz merceğinin bulanık veya opak hale gelmesi sonucu görmeyi etkiler. Mercekteki proteinlerin bozulması bu bulanıklığı oluşturur. Katarakt belirtileri bulanık görme, geceleri görmede zorluk ve çift görmedir. Kortikosteroidler mercekte değişiklikler oluşturarak katarakt riskini artırır. Bu ilaçlar arka subkapsüler kataraktlara yol açarak görmeyi bulanıklaştırabilir.
Glokom, artmış göz basıncı ile ilişkili olan bir optik sinir hastalığıdır ve yavaş yavaş görme kaybına yol açar. Yüksek göz içi basıncına bağlı olarak optik sinir hasarından kaynaklanır. Glokom başlangıçta genellikle belirti vermezken, geri dönüşü olmayan görme kaybına yol açabilir. Steroidler, gözlerin şeffaf sıvı çıkış sistemini değiştirir ve göz basıncını artırır. Bu etki, steroid kaynaklı glokom riskini artırabilir ve optik sinir hasarına yol açabilir.
5. Yüksek tansiyon ve kalp hastalığı
Kortikosteroidlerin yüksek tansiyon ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Yüksek dozlarda uzun süre (bir yılı aşan) prednizon almak, yüksek tansiyon yaşama olasılığınızı artırır. Uzun süreli kortikosteroid kullanımının kalp üzerindeki etkileri ve kalp hastalığı riskini nasıl etkilediği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
6. Kan şekerinde artış
Kortikosteroid ilacı alındıktan sonraki birkaç saat içinde kan şekeri yükselebilir. Bu yan etki, genellikle kortikosteroid dozuyla daha fazla ilişkilidir, alınma süresinden ziyade.
Prednizon ve kortizon gibi steroidler, karaciğeri insüline daha dirençli hale getirir. Bu, insülinin normalde olduğu kadar etkili çalışmadığı anlamına gelir. Sonuç olarak, kan şekeri düzeyleri önemli ölçüde yükselir.
Ayrıca, steroidler karaciğerin kan akışına daha fazla glikoz salmasına neden olabilir. Bu fazla glikoz, kan şekeri düzeylerinin yükselmesine katkıda bulunur.
Steroidler, vücudun insüline karşı hassasiyetini de azaltır. Vücut insüline karşı daha az duyarlı hale geldiğinde, bu yüksek kan şekeri düzeylerine yol açar.
Uzun süreli steroid kullanımı, bu etkiler nedeniyle diyabete yol açabilir.
7. Mide rahatsızlığı
Kortikosteroid ilaçları, mide zarını tahriş edebilir ve mide ülseri oluşturabilir. Gerçekten de, sadece birkaç doz kortikosteroid aldıktan sonra bile mide rahatsızlığı yaşayabilirsiniz. Ancak kortikosteroid ilacını ne kadar uzun süre alırsanız, mide zarı irrasyonel olması daha olasıdır. En yüksek risk, hem bir oral kortikosteroid hem de bir nonsteroidal anti-inflamatuar ilacı (NSAID) alıyorsanız ortaya çıkmaktadır.
8. Uyku problemleri ve ruh sağlığı sorunları
Kortikosteroidler, melatonin — vücudun uyku hormonu — seviyelerini değiştirerek uyku üzerinde etkili olabilir. Bu sorun, ilaç bir kez alındığında bile ortaya çıkabilir, özellikle gece alıyorsanız.
Kortikosteroidler ruh hali değişikliklerine de neden olabilir.
Küçük bir çalışmada, çok yüksek kortikosteroid dozları (75 mg veya daha fazla prednizon) alındığında bir haftalık kullanımdan sonra ruh hali sorunları yaşanabileceği bulunmuştur. Diğer bir çalışma, 1 yıl boyunca uzun süreli kortikosteroid kullanımının, özellikle yaşlı bireylerde hafıza sorunları yaşama riskini artırdığına dikkat çekmiştir.
9. Steroid kullanımı kesilmesi belirtileri
Kortikosteroid ilaçları uzun süre aldığınızda vücudunuz kortizol üretimini azaltabilir. Bu, kortikosteroid kullanımını aniden bırakırsanız, adrenal yetersizlik nedeniyle hastalanabileceğiniz anlamına gelir.
Bu, düşük kortizol ile ilgili ciddi bir durumdur. Eğer en az 3 haftadır kortikosteroid alıyorsanız veya orta ila yüksek dozda (örneğin, 10 mg veya daha fazla prednizon) kullanıyorsanız, adrenal yetersizlik yaşama olasılığınız daha yüksektir.
Kortikosteroid yan etkileri önlenebilir mi?
Kortikosteroid ilaçların birçok yan etkisi olsa da, bu ilaçlar birçok sağlık durumu için etkili ve faydalı bir tedavi seçeneğidir. Uzun süreli bir kortikosteroid ilacı alıyorsanız, yan etkileri önlemek için yapabileceğiniz şeyler vardır:
- Doktorunuza en düşük kortikosteroid dozunu kullanma hakkında danışın. Başka bir steroid formunun daha iyi olup olmadığını veya her gün yerine her iki günde bir oral kortikosteroid almayı deneyip deneyemeyeceğinizi sorun.
- Düzenli olarak, özellikle ağırlık taşıyan egzersiz yapın. Egzersiz yapmak, kilo alma, kemik sağlığı, kan şekeri, ruh hali ve uyku gibi yan etkileri önleyebilir.
- Bütün besleyici bir diyet uygulamaya çalışın, özellikle de aşırı şekerli veya tuzlu olmayan bir diyet.
- Mide problemleri riskinizi artırabileceğinden NSAID’lerden kaçının.
- Doktorunuzla düzenli randevularınızı sürdürün. Doktorunuz, kortikosteroidlere bağlı olabilecek diğer sağlık durumlarını izlemenize yardımcı olabilir. Ayrıca, osteoporoz veya göz problemleri gibi yan etkilerin taranmasında da yardımcı olabilir.
- Özellikle yüksek dozda (örneğin, 10 mg veya daha fazla prednizon) kortikosteroid kullanıyorsanız, ilacı aniden kesmeyin.
Özet
Kortikosteroidler, çok yaygın bir reçeteli ilaçtır. Birçok kişi için bu ilaçlar hayati öneme sahiptir. Ancak, yüksek dozlarda veya uzun süre kullanımda bazı ciddi yan etkileri de vardır. Ancak kortikosteroid ilaçlarının birçok farklı formu ve dozu bulunmaktadır.
Doktorunuzla, yan etki riskini azaltmak için ilaçlarınızda herhangi bir değişiklik yapıp yapamayacağınızı konuşun. Unutmayın ki istenmeyen komplikasyonları önlemek için yapabileceğiniz birçok şey var.
Referans belgeleri:
Cole, J. L. (2020). İlaç kaynaklı uyku bozukluğu ve delirium: Kritik hastalar için odaklanmış bir inceleme. [Federal Practitioner].
Curtis, J. R., d. (2006). Uzun süreli glukokortikoid kullanımına bağlı yan etkilerin popülasyona dayalı değerlendirmesi. [Artrit Bakımı ve Araştırması].
Diabetes U.K. İlaç kaynaklı diyabet.
Feroze, K. B., d. (2022). İlaç kaynaklı glokom. [StatPearls].
Healthdirect Australia. (2022). Kortizolün vücuttaki rolü.
Huscher, D., d. (2009). Glukokortikoid kaynaklı yan etkilerin dozla ilişkili kalıpları. [Romatizmal Hastalıklar Dergisi].
Jackson, S. H., d. (1981). Medline® özet, ‘sistemik glukokortikoidlerin önemli yan etkileri’ referans 33 için. [UpToDate].
Keenan, P. A., d. (1996). Sistemik hastalığı olan hastalarda kronik prednizon tedavisinin hafıza üzerindeki etkisi. [Nöroloji].
Tamez-Pérez, H. E., d. (2015). İlaç kaynaklı hiperglisemi: Yaygınlık, erken tespit ve tedavi önerileri: Bir anlatı incelemesi. [Diyabet Dergisi].
Waljee, A. K., d. (2017). A.B.D.’de yetişkinlerde kısa süreli oral kortikosteroid kullanımı ve ilgili zararlar: Popülasyona dayalı kohort çalışması. [British Medical Journal].
Wei, L., d. (2004). Reçeteyle glukokortikoid almak, sonrasında kardiyovasküler hastalık ile ilişkilidir. [İç Hastalıkları Dergisi].
Yasir, M., d. (2023). Kortikosteroid yan etkileri. [StatPearls].
