Gıda alerjisi, vücudumuzun zararlı olarak yanlış tanımladığı belirli bir gıda proteinine karşı anormal bir bağışıklık tepkisidir. Gıda alerjisi olan bir kişi, sorunlu gıdadan yalnızca küçük bir miktar tükettiğinde, bağışıklık sistemi harekete geçer. Histamin gibi kimyasallar salgılayarak hafif rahatsızlıktan hayatı tehdit eden reaksiyonlara kadar uzanan belirtileri tetikleyebilir.
Genellikle sindirim sorunları (örneğin laktoz intoleransı) ile ilişkili olan gıda intoleranslarının aksine, gıda alerjileri bağışıklık sistemini içerir ve birden fazla organı etkileyebilir. Bu da gıda alerjilerini potansiyel olarak tehlikeli ve öngörülemez hale getirir.
Belirtileri anlamak, gıda alerjik reaksiyonlarını hızlı bir şekilde tanımanıza ve uygun tıbbi yardım almanıza yardımcı olur.
Gıdaya karşı alerjik reaksiyon belirtileri
1. Anında belirtiler (birkaç dakika ile iki saat içinde)
Gıda alerjik reaksiyonları genellikle tetikleyici gıdanın tüketilmesinden birkaç dakika ile iki saat içerisinde başlar. Bu belirtilerin erken tanınması, hızlı tedaviye olanak tanır.
Deride ve yüzeyde görülen belirtiler
Derideki reaksiyonlar genellikle ilk olarak görünür ve gıda alerjik reaksiyonu yaşayan kişilerin %90’ına kadarında görülür. Kırmızı ve kaşıntılı yumrular olarak gelişen kurdeşen, vücudun her yerinde ortaya çıkabilir. Bu kabartılar, küçük lekeler veya bir araya gelen büyük leke şeklinde olabilir. Kurdeşen genellikle hızla şekil ve yer değiştirir.
Şişlik genellikle gözler, dudaklar, dil, boğaz, eller ve ayaklar etrafında oluşur. Bu şişlik, hava yolunu etkilediğinde nefes almayı veya yutmayı zorlaştırabilir. Zaten bu cilt durumuna sahip olan kişilerde egzama kötüleşebilir.
Deriniz kızarabilir ve dokunulduğunda sıcak hissedebilir. Tüm vücudunuzda, yalnızca görünür döküntünün bulunduğu bölgelerle sınırlı olmaksızın yoğun bir kaşıntı olabilir. Bazı kişiler ağız çevresinde solgun bir görünüm geliştirir.
Bağırsak belirtileri
Mide ve bağırsak belirtileri, alerjenlerin sindirim sistemini tahriş etmesiyle ortaya çıkar. Bulantı genellikle tetikleyici gıdanın yenilmesinden 30 dakika içinde başlar. Kusma meydana gelebilir ve bu durum şiddetli ve tekrarlayıcı olabilir.
Karın krampları ve ağrısı hafif rahatsızlıktan şiddetli, keskin ağrılara kadar değişebilir. İshal tek başına meydana gelebilir ya da diğer sindirim belirtilerine eşlik edebilir. Bazı kişiler tetikleyici gıdayı yedikten hemen sonra ağızda metalik bir tat hisseder.
Solunum belirtileri
Nefes alma zorluğu hızla gelişebilir ve hayati tehlike taşıyabilir. Burun tıkanıklığı, akıntı ve hapşırma genellikle tepkinin başında meydana gelir. Boğazınız sıkı veya kaşıntılı hissedebilir ve sesiniz kısıklık geliştirebilir.
Kusma kuru ve süreklilik gösterebilir. Hışırtı, nefes aldığınızda ıslık sesi çıkarır, özellikle nefes verirken. Nefes darlığı hızla kötüleşebilir ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir.
Dolaşım belirtileri
Şiddetli alerjik reaksiyonlar sırasında kardiyovasküler sistem ciddi biçimde etkilenebilir. Kalp atış hızınız artabilir veya düzensizleşebilir. Kan basıncı aniden düşebilir, bu da baş dönmesi, sersemlik veya bayılmaya neden olabilir.
Bazı kişiler alerjik reaksiyonlar sırasında yaklaşan felaket hissi veya aşırı anksiyete hissi yaşayabilir. Bu hisler, vücudun alerjik reaksiyona karşı stres tepkisinden kaynaklanır.
Şiddetli reaksiyonlar (anafilaksi)
Anafilaksi, en ciddi alerjik reaksiyon şeklidir ve hemen tedavi edilmezse ölümcül olabilir. Bu şiddetli reaksiyon, aynı anda birden fazla vücut sistemini etkiler ve alerjik gıdanın yenilmesinden birkaç dakika içinde gelişebilir.
Kritik uyarı işaretleri
Nefes almada zorluk veya hızla kötüleşen hışıltı, hava yolu karışıklığını gösterir. Dil, boğaz veya yüzün şişmesi hava yolunu tamamen kapatabilir. Zayıf, hızlı nabız ve baş dönmesi, kan basıncında tehlikeli düşüşleri işaret eder.
Şaşkınlık, bilinç kaybı veya bayılma, acil tıbbi müdahale gerektirir. Vücudun büyük bölgelerini kaplayan şiddetli ve yaygın kurdeşen genellikle anafilaksi ile birlikte ortaya çıkar. Şiddetli kusma ve ishal tehlikeli dehidrasyona ve şoka yol açabilir.
Anafilaksi ne zaman meydana gelir?
Anafilaksi, gıda alerjisi olan herkes için meydana gelebilir, hatta yeni gıdalara ilk kez maruz kalındığında bile. Daha önce hafif reaksiyonlar, gelecekteki reaksiyonların şiddetini öngörmez. Bir alerjene her maruz kalış, anafilaksiye yol açabilir.
Belli faktörler, anafilaksi riskini artırabilir. Bunlar arasında alerjenleri yedikten sonra egzersiz yapmak, alkol tüketimi, belirli ilaçların alınması veya astım olmak yer alır. Stres, hastalık ve menstruasyon da bazı kişilerde reaksiyon şiddetini artırabilir.
2. Gecikmeli reaksiyonlar (tüketimden birkaç saat ila 2-3 gün sonra)
Bazı gıda alerjik reaksiyonları, alerjik gıdaların yenilmesinden birkaç saat veya hatta 2-3 gün sonra gelişir. Bu gecikmeli reaksiyonlar, yemek yeme ile belirti gelişimi arasındaki zaman farkı nedeniyle genellikle tanımlanması daha zor olur.
Gıda proteinine bağlı enterokolit sendromu
Bu durum, özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda meydana gelir. Belirtiler arasında şiddetli kusma, ishal, dehidrasyon ve uyuşukluk bulunur. Bu belirtiler genellikle süt, soya, pirinç veya yulaf gibi tetikleyici gıdaların yenilmesinden 1-3 saat sonra başlar.
Eozinofilik hastalıklar
Bu rahatsızlıklar, sindirim sisteminde kronik iltihaplanmalara neden olur. Belirtiler arasında yutkunma zorluğu, göğüs ağrısı, reflü, karın ağrısı, bulantı ve kusma bulunur. Gıda boğazda veya göğüs bölgesinde sıkışabilir.
Yaygın gıda alerjenleri ve tipik belirtileri
Farklı gıdalar genellikle belirgin belirtiler ortaya çıkarırken, bireysel tepkiler önemli ölçüde değişir.
Süt alerjileri
Süt alerjileri genellikle kusma, ishal ve karın krampları gibi sindirim belirtilerine yol açar. Kurdeşen ve egzama gibi cilt reaksiyonları sıkça görülür. Şiddetli durumlarda solunum belirtileri de gelişebilir.
Yumurta alerjileri
Yumurta reaksiyonları genellikle kurdeşen ve şişme gibi cilt belirtileri ile başlar. Bulantı ve kusma gibi sindirim rahatsızlıkları sıkın ardından gelişir. Bazı kişilerde solunum belirtileri ortaya çıkabilir.
Fıstık alerjileri
Fıstık alerjileri genellikle birden fazla vücut sistemini etkileyen şiddetli reaksiyonlara neden olur. Cilt reaksiyonları, nefes alma zorlukları ve sindirim belirtileri genellikle bir arada görülür. Fıstık alerjileri, anafilaksiye yol açma riski yüksektir.
Ağaç kuruyemiş alerjileri
Almond, ceviz ve kaju gibi ağaç kuruyemişler, fıstık alerjilerine benzer reaksiyonlara neden olabilir. Farklı ağaç kuruyemişler arasında çapraz reaksiyonlar yaygındır. Bu alerjiler de yüksek anafilaksi riski taşır.
Kabuklu deniz ürünleri alerjileri
Kabuklu deniz ürünleri reaksiyonları genellikle ağız ve boğazda kaşıntı veya karıncalanma ile başlar. Kurdeşen, şişlik ve nefes alma zorlukları sıkça takip eder. Kabuklu deniz ürünleri alerjileri yetişkinlikte aniden gelişebilir.
Balık alerjileri
Balık alerjileri ağızda ani bir karıncalanma hissi yaratabilir, ardından kurdeşen ve şişme gelişir. Bazı insanlar yalnızca bulantı ve kusma gibi sindirim belirtileri yaşar.
Ne zaman tıbbi yardım talep etmelisiniz?
Belirtilerin hangi durumlarda hemen acil tıbbi müdahale gerektirdiğini ve hangi durumların evde yönetilebileceğini ayırt edebilmeniz önemlidir.
Acil durumlar
Nefes alma zorluğu, hışıltı veya boğaz şişliği yaşadığınızda hemen acil servisi arayın. Hızlı nabız, baş dönmesi veya bilinç kaybı acil tedavi gerektirir. Geniş alanları kaplayan kurdeşen ve diğer belirtiler anafilaksiyi gösterir.
Şiddetli kusma, ishal veya sizi sıvı alımını engelleyen karın ağrıları tıbbi değerlendirme gerektirir. Hızla kötüleşen veya tedavi ile iyileşmeyen herhangi bir belirti acil yardıma ihtiyaç duyar.
Acil olmayan tıbbi yardım
Kalıcı veya tekrar eden hafif belirtiler için bir doktora randevu alınız. Herhangi bir yaşta yeni gıda alerjisi belirtilerinin ortaya çıkması tıbbi değerlendirme gerektirir. Önceden hafif olan reaksiyonların kötüleşmesi profesyonel bir değerlendirme gerektirir.
Yemek yemeyi veya günlük aktiviteleri etkileyen sindirim belirtileri tıbbi yardım gerektirir. Antihistaminik ilaçlara yanıt vermeyen veya vücudun büyük alanlarını kapsayan cilt reaksiyonları değerlendirme gerektirir.
Acil tedavi adımları
Hızlı müdahale, hafif reaksiyonların şiddetli hale gelmesini önleyebilir ve anafilaksi esnasında hayat kurtarıcı olabilir.
İlk yardım önlemleri
Alerjik bir reaksiyon olduğundan şüpheleniyorsanız, hemen yemeyi bırakın. Kalan alerjeni temizlemek için ağzınızı su ile çalkalayın. Eğer mümkünse, tetikleyici gıdayı çevrenizden çıkartın.
Hafif cilt reaksiyonları veya kaşıntı için diphenhydramine (Benadryl) gibi antihistaminik ilaçları alın. Paket üzerindeki dozaj talimatlarına dikkatle uyun. Antihistaminik ilaçlar, reaksiyonun erken döneminde alındığında daha etkili olur.
Epinefrin oto-enjektörlerinin kullanılması
Bilinen şiddetli gıda alerjisi olan kişilerin her zaman epinefrin oto-enjektörlerini bulundurması gerekir. Anafilaksi belirtileri yaşadığınızda oto-enjektörü hemen kullanın. Belirtilerin kötüleşmesini beklemeyin.
Epinefrini, gerekirse, dış uyluk kasınıza giysiler aracılığıyla enjekte edin. Epinefrini kullandıktan hemen sonra acil servisleri arayın, belirtiler iyileşse bile. Belirtiler geri dönerse veya kötüleşirse ikinci bir doz almanız gerekebilir.
İlk tedaviden sonra
Belirtiler tedavi edildikten sonra iyileşse bile acil tıbbi yardım talep edin. İkili reaksiyonlar, birkaç saat sonra ortaya çıkabilir ve belirtilerin geri dönmesine neden olabilir. Tıbbi izleme, gerekirse ek tedavi almanızı sağlar.
Yaşanan reaksiyonla ilgili bir kayıt tutun; ne yediğinizi, belirtilerin ne zaman başladığını ve reaksiyonu nasıl tedavi ettiğinizi not edin. Bu bilgiler doktorlara yardımcı olur ve gelecekte alerjileri önlemenizi sağlar.
Önleme
Tetikleyici gıdaları tamamen önlemek, alerjik reaksiyonları önlemenin en etkili yoludur. Dikkatli gıda seçimi ve hazırlığı, alerjenlere istem dışı maruziyet riskinizi önemli ölçüde azaltabilir.
Gıda etiketlerini okuma
Her gıda satın alımında, tanıdık ürünlerde bile içerik listesini dikkatlice kontrol edin. Üreticiler formülasyonları bildirimde bulunmadan değiştirebilir. “İçerebilir” veya “bir tesiste işlenmiştir” gibi alerjen uyarılarına dikkat edin.
Alerjenlerinizin alternatif adlarını öğrenin. Örneğin, süt, kazein, peynir altı suyu veya laktoz olarak görünebilir. Yumurta, albümin veya lesitin olarak listelenebilir.
Restoran ve sosyal yemek
Yemek sipariş etmeden önce garsonları gıda alerjileriniz hakkında bilgilendirin. İçindekiler ve gıda hazırlama yöntemleri hakkında ayrıntılı sorular sorun. Alerjilerinizi ve acil tedavi ihtiyaçlarınızı açıklayan kartlar taşımayı düşünün.
Güvenli gıdaları sosyal etkinliklere getirmeniz mümkünse yapın. Ev sahiplerinden içindekiler hakkında önceden bilgi isteyin. Güvenli seçeneklerin sınırlı olabileceği etkinliklere katılmadan önce yemek yemenizi düşünün.
Çapraz kontaminasyon önleme
Alerjen içermeyen gıdalar için ayrı pişirme araçları, kesme tahtaları ve hazırlık alanları kullanın. Farklı gıdaları hazırlarken yüzeyleri iyice temizleyin. Alerjen içermeyen gıdaları, tetikleyici gıdalardan ayrı olarak saklayın.
Çapraz kontaminasyonun sık görüldüğü toplu satış kasaları, salata barları ve büfelerle dikkatli olun. Alerjenlerinizi işleyen tesislerde hazırlanan gıdalardan mümkünse kaçının.
Gıda alerjisi belirtilerini anlamak, reaksiyonlar meydana geldiğinde hızlı ve uygun bir şekilde tepki vermenizi sağlar. Hızlı tanıma ve tedavi, hafif semptomların şiddetli hale gelmesini önleyebilir ve anafilaksi durumunda hayat kurtarıcı olabilir. Gıda alerjileri ile güvenli bir şekilde yaşamak ve yaşam kalitenizi sürdürmek için kapsamlı yönetim stratejileri geliştirmek üzere sağlık ekibinizle yakın bir şekilde çalışın.
