Vaskülit: belirtiler, nedenler ve tedavi

Genel Bakış

Vaskülit, kan damarlarının iltihaplanmasıdır. İltihap, kan damarlarının duvarlarının kalınlaşmasına neden olabilir ve bu da damar içindeki geçidin genişliğini azaltır. Kan akışı kısıtlandığında, organ ve doku hasarına yol açabilir.

Birçok vaskülit türü vardır ve çoğu nadirdir. Vaskülit yalnızca bir organı veya birkaç organı etkileyebilir. Vaskülit kısa süreli veya uzun süreli olabilir.

Vaskülit herkesi etkileyebilir, ancak bazı türleri belirli yaş gruplarında daha yaygındır. Sahip olduğunuz tipe bağlı olarak, tedavi olmadan düzelebilirsiniz. Vaskülit türlerinin çoğu, iltihabı kontrol altına almak ve alevlenmeleri önlemek için ilaç gerektirir.

Vaskülitin Belirtileri

Çoğu vaskülit türünün belirtileri ve bulguları şunları içerir:

• Hafif ateş
• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Kilo kaybı
• Genel vücut ağrıları

Diğer belirtiler ve bulgular, etkilenen vücut parçalarıyla ilgilidir, bunlar arasında:

• Sindirim sistemi. Mideniz veya bağırsaklarınız etkilenirse, yemek yedikten sonra ağrı hissedebilirsiniz. Ülser ve perforasyonlar gelişebilir ve bu da dışkıda kan görünmesine yol açabilir.
• Kulaklar. Baş dönmesi, kulak çınlaması ve ani işitme kaybı meydana gelebilir.
• Gözler. Vaskülit, gözlerinizi kızartabilir, kaşındırabilir veya yanma hissi verebilir. Dev hücreli arterit, çift görmeye ve bir veya her iki gözde geçici veya kalıcı körlüğe neden olabilir. Bu, bazen hastalığın ilk belirtisi olabilir.
• Ellerde veya ayaklarda. Bazı vaskülit türleri, bir elin veya ayağın uyuşmasına veya zayıflamasına neden olabilir. Ellerinizin avuç içleri ve ayaklarınızın tabanları şişebilir veya sertleşebilir.
• Akciğerler. Vaskülit akciğerlerinizi etkiliyorsa, nefes darlığı veya hatta kanlı öksürük geliştirmeniz mümkündür.
• Deride. Derinin altında kanama, kırmızı lekeler olarak görünür. Vaskülit ayrıca cildinizde yumrular veya açık yaralar oluşturabilir.

Ne zaman doktora görünmelisiniz?

Herhangi bir endişe verici belirti veya bulgu yaşarsanız doktorunuzla randevu alın. Bazı vaskülit türleri hızla kötüleşebilir, bu nedenle erken tanı, etkili bir tedavi için çok önemlidir.

Vaskülitin Nedenleri

Vaskülitin kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Bazı vaskülit türleri, bir kişinin genetik yapısıyla ilişkilidir. Diğer türler bağışıklık sisteminin yanlışlıkla kan damarı hücrelerine saldırması sonucunda ortaya çıkar. Bu bağışıklık sistemi tepkisini tetikleyebilecek olası faktörler şunlardır:

• Hepatit B ve hepatit C gibi enfeksiyonlar
• Kan kanserleri
• Romatoid artrit, lupus ve skleroderma gibi bağışıklık sistemi hastalıkları
• Bazı ilaçlara reaksiyonlar

Risk Faktörleri

Vaskülit herkeste görülebilir. Vaskülit gelişme riskini artırabilecek faktörler şunlardır:

• Yaş. Dev hücreli arterit nadiren 50 yaşından önce görülürken, Kawasaki hastalığı 5 yaşından küçük çocuklar arasında en yaygın olandır.
• Aile geçmişi. Behçet hastalığı, granülomatozis ile poliyangit ve Kawasaki hastalığı bazen aile içinde görülebilir.
• Yaşam tarzı seçimleri. Kokain kullanmak, vaskülit geliştirme riskinizi artırabilir. Tütün ürünleri kullanmak, özellikle 45 yaşından küçük erkeklerde Buerger hastalığı riskini artırabilir.
• İlaçlar. Vaskülit bazen hydralazine, allopurinol, minosiklin ve propiltiouracil gibi ilaçlar tarafından tetiklenebilir.
• Enfeksiyonlar. Hepatit B veya C’ye sahip olmak, vaskülit riskinizi artırabilir.
• Bağışıklık bozuklukları. Bağışıklık sistemlerinin yanlışlıkla vücutlarının kendi hücrelerine saldırdığı bozuklukları olan kişilerde vaskülit riski daha yüksek olabilir. Örnekler arasında lupus, romatoid artrit ve skleroderma yer alır.
• Cinsiyet. Dev hücreli arterit kadınlarda çok daha yaygınken, Buerger hastalığı erkeklerde daha yaygındır.

Vaskülitin Komplikasyonları

Vaskülit komplikasyonları, durumunuzun türüne ve şiddetine bağlıdır. Veya komplikasyonlar, vasküliti tedavi etmek için kullandığınız reçeteli ilaçların yan etkileri ile ilişkili olabilir. Vaskülitin komplikasyonları şunları içerir:

• Organ hasarı. Bazı vaskülit türleri ciddi olabilir ve önemli organlara zarar verebilir.
• Kan pıhtıları ve anevrizmalar. Bir kan damarında pıhtı oluşabilir ve bu, kan akışını engelleyebilir. Nadir durumlarda, vaskülit bir kan damarını zayıflatabilir ve baloncuk oluşturabilir, bu da anevrizma yapar.
• Görme kaybı veya körlük. Bu, tedavi edilmeyen dev hücreli arteritin olası bir komplikasyonudur.
• Enfeksiyonlar. Vasküliti tedavi etmek için kullanılan bazı ilaçlar bağışıklık sisteminizi zayıflatabilir. Bu sorun sizi enfeksiyonlara karşı daha savunmasız hale getirebilir.

Vaskülitin Tanısı

Doktorunuz muhtemelen tıbbi geçmişinizi alarak ve fiziksel muayene yaparak başlayacaktır. Doktor, vaskülit ile karışabilen diğer durumları ekarte etmek veya vaskülit teşhisi koymak için bir veya daha fazla tanı testi ve prosedürü yaptırmanızı isteyebilir. Tanı testleri ve prosedürleri şunları içerebilir:

• Kan testleri. Bu testler, yüksek C-reaktif protein düzeyi gibi iltihap belirtilerini arar. Tam kan sayımı, yeterli kırmızı kan hücresine sahip olup olmadığınızı belirtebilir. Belirli antikorlara bakmayı içeren kan testleri — örneğin, anti-nötrofil sitoplazmik antikoru testi — vaskülit tanısına yardımcı olabilir.
• Görüntüleme testleri. İnvazif olmayan görüntüleme teknikleri, hangi kan damarları ve organların etkilendiğini belirlemeye yardımcı olabilir. Bu teknikler ayrıca doktorun tedaviye yanıt verip vermediğinizi takip etmesine de yardımcı olabilir. Vaskülit için görüntüleme testleri şunları içerir: röntgen, ultrason, bilgisayarlı tomografi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve pozitron emisyon tomografisi (PET).
• Kan damarlarınızın röntgeni (anjiyografi). Bu prosedür sırasında, ince bir pipeti andıran esnek bir kateter, büyük bir arter veya vene yerleştirilir. Daha sonra katetreye özel bir boya enjekte edilir ve boya arter veya venin içine dolarken röntgenler çekilir. Elde edilen röntgenlerde kan damarlarınızın konturları görünür.
• Biyopsi. Bu, doktorunuzun vücudunuzun etkilenen bir bölgesinden küçük bir doku örneği aldığı cerrahi bir prosedürdür. Doktorunuz daha sonra bu dokuyu vaskülit belirtileri açısından inceler.

Vaskülitin Tedavisi

Tedavi, iltihabı kontrol etmeye ve vasküliti tetikleyebilecek altta yatan durumları yönetmeye yöneliktir.

İlaçlar

Prednizon gibi bir kortikosteroid ilacı, vaskülit ile ilişkili iltihabı kontrol etmek için en yaygın şekilde reçete edilen ilaçtır.

Kortikosteroidlerin yan etkileri ciddi olabilir, özellikle de uzun süre kullanıldığında. Olası yan etkiler arasında kilo alımı, diyabet ve zayıflamış kemikler bulunur. Uzun süreli tedavi için bir kortikosteroide ihtiyaç duyulursa, muhtemelen en düşük doz verilmesi sağlanır.

İltihabı kontrol etmek ve kortikosteroidlerin dozu daha hızlı azaltılabilmesi için kortikosteroidlerle birlikte başka ilaçlar reçete edilebilir. Kullanılan ilaç türü mevcut vaskülit türüne bağlıdır. Bu ilaçlar arasında metotreksat (Trexall), azatiyoprin (Imuran, Azasan), mikofenolat (CellCept), siklofosfamid, tosilizumab (Actemra) veya rituksimab (Rituxan) bulunmaktadır.

İhtiyacınız olan spesifik ilaçlar, sahip olduğunuz vaskülit türüne ve şiddetine, etkilenen organlara ve sahip olduğunuz diğer tıbbi sorunlara bağlıdır.

Cerrahi

Bazen vaskülit, bir kan damarı duvarında bir baloncuk – anevrizma – oluşturabilir. Bu baloncuk, yırtılma riskini azaltmak için cerrahi müdahale gerektirebilir. Tıkalı arterlerin de etkilenen bölgeye kan akışını sağlamak için cerrahi tedavi edilmesi gerekebilir.

Başa Çıkma ve Destek

Vaskülit ile yaşamanın en büyük zorluklarından biri, ilaçlarınızın yan etkileriyle başa çıkmak olabilir. Aşağıdaki öneriler yardımcı olabilir:

• Hastalık hakkında bilgi edinin. Vaskülit ve tedavisi hakkında edinebileceğiniz her şeyi öğrenin. Aldığınız ilaçların olası yan etkilerini bilin ve sağlık durumunuzdaki değişiklikleri doktorunuza bildirin.
• Tedavi planınıza uyun. Tedavi planınız, doktorunuzu düzenli olarak görmek, daha fazla test yaptırmak ve kan basıncınızı kontrol etmek gibi şeyler içerebilir.
• Sağlıklı bir diyet seçin. İyi bir beslenme, ilaçlarınızın yol açabileceği potansiyel sorunları, örneğin kemik erimesi, yüksek tansiyon ve diyabeti önlemeye yardımcı olabilir. Taze meyve ve sebzeler, tam tahıllar, düşük yağlı süt ürünleri ve yağsız etler ve balık içeren bir diyet seçin. Kortikosteroid ilacı alıyorsanız, doktorunuza D vitamini veya kalsiyum takviyesi alıp almayacağınızı sorun.
• Düzenli aşı olun. Grip ve pnömoni gibi aşıları güncel tutmak, ilaçlarınızın yol açabileceği enfeksiyon gibi sorunları önlemeye yardımcı olabilir. Aşılama hakkında doktorunuzla görüşün.
• Haftanın çoğu günü egzersiz yapın. Düzenli aerobik egzersiz, yürümek gibi, kemik kaybını, yüksek tansiyonu ve kortikosteroid kullanımı ile ilişkilendirilebilecek diyabeti önlemeye yardımcı olabilir. Egzersiz yapmak ayrıca kalbinize ve akciğerlerinize de fayda sağlar. Ayrıca, birçok insan egzersizin ruh halini ve genel iyi olma halini artırdığını bulmaktadır. Egzersiz yapmaya alışkın değilseniz, yavaş başlayın ve kademeli olarak artırın. Doktorunuz, sizin için uygun bir egzersiz programı planlamanıza yardımcı olabilir.
• Güçlü bir destek sistemi oluşturun. Aileniz ve arkadaşlarınız, bu durumla başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Vaskülit yaşayan diğer insanlarla konuşmanın faydalı olabileceğini düşünüyorsanız, sağlık ekibinizden bir üye ile destek grubuna bağlanmayı sorun.

Doktor Randevusuna Hazırlık

Endişe verici belirti veya bulgularınız varsa, bir doktorla randevu alın. Doktorunuz vaskülit olabileceğinden şüpheleniyorsa, sizi bu durumu olan insanlara yardımcı olma konusunda deneyimli bir romatoloji uzmanına yönlendirebilir. Ayrıca çok disiplinli bir yaklaşıma da ihtiyacınız olabilir. Hangi uzmanları gördüğünüz hastalığınızın türüne ve şiddetine bağlıdır.

Vasküliti tedavi eden uzmanlar şunlardır:

• Eklem ve otoimmün hastalık doktorları (romatologlar)
• Beyin ve sinir sistemi doktorları (nörologlar)
• Göz doktorları (oftalmologlar)
• Kalp doktorları (kardiyologlar)
• Böbrek doktorları (nefrologlar)
• Akciğer doktorları (pulmonologlar)
• Derinin doktorları (dermatologlar)
• İdrar ve ürogenital sistem doktorları (ürologlar)

Hazırlanmak için yapmanız gerekenler

• Randevudan önceki herhangi bir kısıtlamanın farkında olun. Randevu aldığınızda, önceden yapmanız gereken bir şey olup olmadığını, örneğin diyetinizi kısıtlamak gerekip gerekmediğini sorun.
• Önceki test bilgilerini gönderin. Daha büyük bir tıp merkezine yönlendirildiyseniz, randevudan önce doktorunuza önceki görüntüleme ve biyopsi sonuçlarınızı iletmesini isteyin.
• Yaşadığınız belirtilerin bir listesini yapın, randevu aldığınız sebeple ilgili görünmeyen belirtileri de dahil edin.
• Diğer yakın zamanda yaşadığınız sağlık problemleri veya büyük stresler ile birlikte aldığınız ilaç, vitaminler ve takviyeler de dahil olmak üzere önemli kişisel tıbbi bilgilerinizi sıralayın.
• Randevunuza bir aile üyesi veya arkadaşınızı almayı düşünebilirsiniz. Sizinle beraber gelen biri, doktorun söylediklerini hatırlamanıza yardımcı olabilir.
• Doktorunuza sormak istediğiniz soruları listeleyin.

Vaskülit için, sormanız gereken bazı temel sorular şunlardır:

• Hangi tip vaskülitim var?
• Vaskülitim neye bağlı?
• Daha fazla teste ihtiyaç duyacak mıyım?
• Vaskülitim akut mu kronik mi?
• Vaskülitim kendiliğinden geçer mi?
• Vaskülitim ciddi mi?
• Vaskülit nedeniyle vücudumun herhangi bir kısmı ciddi şekilde hasar gördü mü?
• Vaskülitim tedavi edilebilir mi?
• Tedavi seçeneklerim nelerdir?
• Her tedavi yönteminin avantajları ve riskleri nelerdir?
• Benim için en iyi olduğunu düşündüğünüz bir tedavi yöntemi var mı?
• Tedavi ne kadar sürecek?
• Başka bir hastalığım var. Bu hastalıkları birlikte nasıl en iyi şekilde yönetebilirim?

Doktorunuzun sorabileceği sorular

• Sıfırdan belirtileri ne zaman yaşamaya başladınız?
• Belirtileriniz sürekli mi yoksa ara sıra mı?
• Belirtileriniz ne kadar şiddetli?
• Belirtilerinizi hafifleten şey nedir?
• Belirtilerinizi kötüleştiren şey nedir?