Genel Bakış
Akut böbrek yetmezliği, böbreklerin aniden kanınızdaki atık ürünleri filtreleme yeteneğini kaybettiğinde meydana gelir. Böbrekler filtreleme yeteneklerini kaybederse, tehlikeli seviyelerde atık birikimi oluşabilir ve kanınızdaki kimyasal dengeniz bozulabilir.
Akut böbrek yetmezliği — ayrıca akut böbrek hasarı olarak da adlandırılır — hızlı bir şekilde gelişir, genellikle birkaç gün içinde meydana gelir. Akut böbrek yetmezliği, genellikle zaten hastanede yatan ve yoğun bakıma ihtiyaç duyan kritik hastalarda daha yaygındır.
Akut böbrek yetmezliği ölümcül olabilir ve yoğun tedavi gerektirir. Ancak, akut böbrek yetmezliği tersine çevrilebilir. Sağlıklı iseniz, normal veya neredeyse normal böbrek fonksiyonunu geri kazanabilirsiniz.
Akut böbrek yetmezliğinin belirtileri
Akut böbrek yetmezliğinin belirtileri ve semptomları şunları içerir:
- Azalmış idrar çıkışı, ancak bazen idrar çıkışı normal kalabilir
- Sıvı birikimi, bacaklarda, ayak bileklerinde veya ayaklarda şişlik yaratabilir
- Nefes darlığı
- Yorgunluk
- Sersemlik
- Bulantı
- Güçsüzlük
- Düzensiz kalp atışı
- Göğüs ağrısı veya baskısı
- Ağır durumlarda nöbetler veya koma
Bazen akut böbrek yetmezliği hiçbir belirti veya semptom yaratmaz ve başka bir nedenle yapılan laboratuvar testleriyle tespit edilir.
Ne zaman doktora görünmelisiniz?
Akut böbrek yetmezliğine dair belirtileriniz varsa, hemen bir doktora başvurun veya acil yardım isteyin.
Akut böbrek yetmezliğinin nedenleri
Akut böbrek yetmezliği aşağıdaki durumlarda meydana gelebilir:
- Böbreklere giden kan akışını yavaşlatan bir tıbbi durumunuz varsa
- Böbreklerinize doğrudan zarar veren bir durumla karşılaşırsanız
- Böbreklerin idrar tahliye tüpleri (üreterler) tıkanırsa ve atıklar vücudunuzdan idrar yoluyla çıkamazsa
Böbreklere giden kan akışının bozulması
Böbreklere giden kan akışını yavaşlatan ve böbrek hasarına yol açabilen hastalıklar ve durumlar şunlardır:
- Kan veya sıvı kaybı
- Kan basıncı ilaçları
- Kalp krizi
- Kalp hastalığı
- Enfeksiyon
- Karaciğer yetmezliği
- Aspirin, ibuprofen, naproksen sodyum veya benzeri ilaçların kullanımı
- Ağır alerjik reaksiyon (anafilaksi)
- Ağır yanıklar
- Aşırı sıvı kaybı (şiddetli dehidrasyon)
Böbreklere zarar veren durumlar
Aşağıdaki hastalıklar ve etkenler böbreklere zarar verebilir ve akut böbrek yetmezliğine yol açabilir:
- Böbreklerin içindeki ve çevresindeki damarlar ve arterlerde kan pıhtıları
- Böbreklerde kan akışını engelleyen kolesterol birikimleri
- Glomerülonefrit – böbreklerdeki küçük filtrelerin iltihaplanması (glomerüller)
- Hemolitik üremik sendrom – kırmızı kan hücrelerinin erken yok olmasından kaynaklanan bir durum
- Enfeksiyon; örneğin koronavirüs hastalığı 2019’a (COVID-19) neden olan virüsle
- Lupus, glomerülonefrite neden olan bir bağışıklık sistemi bozukluğu
- Tedavi süreçlerinde kullanılan bazı kemoterapi ilaçları, antibiyotikler ve görüntüleme testlerinde kullanılan boyalar gibi ilaçlar
- Sklereoderma – cilt ve bağ dokularını etkileyen nadir hastalıklar grubu
- Trombotik trombositopenik purpura – nadir görülen bir kan bozukluğu
- Alerjik reaksiyonlar (alkol, ağır metaller ve kokain gibi toksinler)
- Kas dokusu yıkımı (rhabdomyolysis) nedeniyle böbrek hasarına yol açan toksinlerin oluşması
- Tümör hücrelerinin yıkılması (tümör lizis sendromu), böbrek hasarına neden olabilecek toksinlerin salınmasına yol açar.
İdrar yolu tıkanıklığı
Vücuttan idrar atımını engelleyen (idrar yolu tıkanıklıkları) hastalıklar ve tıbbi durumlar akut böbrek hasarına yol açabilir:
- İdrar torbası kanseri
- İdrar yolunda kan pıhtıları
- Rahim ağzı kanseri
- Bağırsak kanseri
- Beslenme güçlüğü
- Böbrek taşları
- Mesaneyi kontrol eden sinirlere zarar verme
- Prostat kanseri
Risk faktörleri
Akut böbrek yetmezliği genellikle başka bir tıbbi durum veya olayla bağlantılı olarak meydana gelir. Akut böbrek yetmezliği geliştirme riskinizi artırabilecek tıbbi durumlar şunlardır:
- Hastanede yatmak, özellikle yoğun bakım gerektiren ciddi bir tıbbi durum nedeniyle
- İleri yaş
- Kollardaki veya bacaklardaki damar tıkanıklıkları (periferik arter hastalığı)
- Şeker hastalığı
- Yüksek tansiyon
- Kalp yetmezliği
- Böbrek hastalıkları
- Karaciğer hastalıkları
- Belirli kanser türleri ve bunların tedavileri
Akut böbrek yetmezliğinin komplikasyonları
Akut böbrek yetmezliğinin komplikasyonları şunlardır:
- Sıvı birikimi. Akut böbrek yetmezliği, akciğerlerinizde sıvı birikmesine yol açabilir ve bu durum nefes darlığına neden olabilir.
- Göğüs ağrısı. Kalbinizi kaplayan zarı (perikard) iltihaplandığında göğüs ağrısı yaşayabilirsiniz.
- Kas güçsüzlüğü. Vücudun sıvı ve elektrolit dengesi bozulduğunda, kas güçsüzlüğü ortaya çıkabilir.
- Permanant böbrek hasarı. Zaman zaman, akut böbrek yetmezliği kalıcı böbrek fonksiyonu kaybına veya son evre böbrek hastalığına yol açabilir. Son evre böbrek hastalığı olan kişiler, sağ kalmak için kalıcı diyaliz — vücuttan toksinleri ve atıkları temizlemeyi amaçlayan bir mekanik filtrasyon süreci — ya da böbrek nakli gerektirir.
- Ölüm. Akut böbrek yetmezliği böbrek fonksiyonunu kaybetmeye ve nihayetinde ölüme yol açabilir.
Akut böbrek yetmezliğinin önlenmesi
Akut böbrek yetmezliğini tahmin etmek veya önlemek genellikle zordur. Ancak böbreklerinize iyi bakarak riskinizi azaltabilirsiniz. Aşağıdaki önlemleri alabilirsiniz:
- Ateş düşürücü ilaç alırken etiketlere dikkat edin. Aspirin, asetaminofen, ibuprofen ve naproksen sodyum gibi ağrı kesicilerin talimatlarına uyun. Bu ilaçları fazla almanız böbrek yaralanma riskini artırabilir. Bu, önceden var olan böbrek hastalığı, şeker hastalığı ya da yüksek tansiyonunuz varsa özellikle geçerlidir.
- Böbrek hastalığını ve diğer kronik tıbbi durumları yönetmek için doktorunuzla birlikte çalışın. Eğer böbrek hastalığınız veya akut böbrek yetmezliği riskini artıran başka bir durumunuz varsa (şeker hastalığı veya yüksek tansiyon gibi), tedavi planına uymaya ve doktorunuzun önerilerine dikkat etmeye çalışın.
- Sağlıklı yaşam tarzını bir öncelik haline getirin. Fiziksel olarak aktif olun; mantıklı ve dengeli bir diyet uygulayın; alkolü sadece ölçülü bir şekilde tüketin.
Akut böbrek yetmezliğinin tanısı
Belirtileriniz ve semptomlarınız akut böbrek yetmezliği olduğunu düşündürüyor ise, doktorunuz tanıyı doğrulamak için bazı testler ve prosedürler önerebilir. Bu testler şunları içerebilir:
- İdrar çıkışı ölçümleri. 24 saat içinde ne kadar idrar yaptığınızı ölçmek, doktorunuzun böbrek yetmezliğinizin nedenini belirlemesine yardımcı olabilir.
- İdrar testleri. İdrar örneğinizin analizi (idrar tahlili), böbrek yetmezliğini düşündüren anormallikleri ortaya çıkarabilir.
- Kan testleri. Kan örneğiniz, böbrek fonksiyonunu ölçmek için kullanılan üre ve kreatinin gibi iki maddenin hızla yükselen seviyelerini ortaya çıkarabilir.
- Görüntüleme testleri. Ultrason ve bilgisayarlı tomografi gibi görüntüleme testleri, doktorunuzun böbreklerinizi görmesine yardımcı olabilir.
- Böbrek dokusundan testler için örnek alınması. Bazı durumlarda, doktorunuz böbrek biyopsisi önererek, laboratuvar testi için böbrekten küçük bir doku örneği alabilir. Doktorunuz, deri üzerinden iğne geçirerek böbrek dokusunu alır.
Akut böbrek yetmezliğinin tedavisi
Akut böbrek yetmezliği tedavisi genellikle hastaneye yatış gerektirir. Akut böbrek yetmezliği olan kişilerin çoğu zaten hastaneye yatırılmıştır. Hastanede kalma süreniz, akut böbrek yetmezliğinin nedenine ve böbreklerinizin ne kadar hızlı iyileştiğine bağlıdır.
Bazı durumlarda, evde iyileşme şansınız olabilir.
Böbrek hasarının altında yatan nedenin tedavisi
Akut böbrek yetmezliği tedavisi, başlangıçta böbreklere zarar veren hastalığın veya yaralanmanın tanımlanmasını içerir. Tedavi seçenekleri, böbrek yetmezliğine sebep olan duruma bağlıdır.
Böbrekler iyileşene kadar komplikasyonların tedavisi
Doktor, komplikasyonları önlemeye çalışacak ve böbreklerinize iyileşmesi için zaman tanıyacaktır. Komplikasyonları önlemeye yardımcı olan tedaviler şunları içerir:
- Kandaki sıvı dengesini sağlamak için tedaviler. Akut böbrek yetmezliği, kanınızdaki sıvı eksikliğinden kaynaklanıyorsa, doktor intravenöz sıvılar önerebilir. Diğer durumlarda, akut böbrek yetmezliği, vücudunuzda fazla sıvı birikmesine neden olur ve bu bacaklarda şişmeye yol açar. Bu durumlarda, doktor, vücudun fazla sıvıyı atmasını sağlamak için diüretik ilaçlar önerebilir.
- Kandaki potasyumu kontrol eden ilaçlar. Eğer böbrekleriniz potasyumu kanınızdaki uygun şekilde filtrelemiyorsa, doktor, potasyum seviyelerinin yükselmesini önlemek için kalsiyum, glukoz veya sodyum polistiren sülfonat (Kionex) reçete edebilir. Kanınızdaki yüksek potasyum seviyeleri tehlikeli düzensiz kalp atışlarına (aritmi) ve kas güçsüzlüğüne yol açabilir.
- Kandaki kalsiyum seviyelerini geri kazandıran ilaçlar. Eğer kanınızdaki kalsiyum seviyeleri çok düşerse, doktor bir kalsiyum infüzyonu önerebilir.
- Kanınızdaki toksinleri temizlemek için diyaliz. Eğer vücudunuzda toksin birikirse, böbrekleriniz iyileşirken toksinleri ve fazla sıvıları temizlemek için geçici hemodiyalize ihtiyacınız olabilir. Diyaliz ayrıca vücudunuzdan fazla potasyumu da uzaklaştırmaya yardımcı olabilir. Diyaliz sırasında bir makine, kanınızı vücudunuzdan alarak yapay bir böbrek (diyalizör) aracılığıyla temizler. Ardından kanınız vücudunuza geri döner.
Evde bakım
Akut böbrek yetmezliğinden iyileşme sürecinde, doktorunuz böbrekleri desteklemek ve böbreklerin iş yükünü sınırlamak için özel bir diyet önerebilir. Doktor, mevcut diyetinizi analiz edebilecek ve böbreklerinizi korumak için diyetinizi daha uygun hale getirme yollarını önerebilecek bir diyetisyene yönlendirebilir.
Durumunuza bağlı olarak, diyetisyen şu aktiviteleri yapmanızı önerebilir:
- Düşük potasyumlu gıdaları tercih edin. Diyetisyen, düşük potasyumlu besinleri tercih etmenizi önerebilir. Yüksek potasyumlu gıdalar arasında muz, portakal, patates, ıspanak ve domates bulunur. Düşük potasyumlu gıdalara örnek olarak elma, karnabahar, biber, üzüm ve çilek verilebilir.
- Ekleme tuzu olan ürünlerden kaçının. Her gün yediğiniz sodyum miktarını azaltmak için, dondurulmuş akşam yemekleri, konserve çorbalar ve fast food gibi ek tuz içeren ürünlerden kaçının. Ek tuz içeren diğer gıdalar arasında tuzlu atıştırmalıklar, konserve sebzeler ve işlenmiş etler ile peynirler vardır.
- Fosfor alımını sınırlayın. Fosfor, tam tahıllı ekmek, yulaf ezmesi, kepekli tahıllar, koyu renkli kolalar, kuruyemişler ve fıstık ezmesi gibi gıdalarda bulunan bir mineraldir. Kanınızdaki fazla fosfor, kemiklerinizi zayıflatabilir ve ciltte kaşıntıya neden olabilir. Diyetisyen, fosfor alımı ve bunun nasıl sınırlanacağı konusunda özel önerilerde bulunabilir.
Böbrekleriniz iyileştikçe, özel bir diyet yapmanıza gerek kalmayabilir, ancak sağlıklı beslenme önemini korumaktadır.
