Kanserin nasıl başladığı ve yayıldığı hakkında bazı popüler fikirler—bilimsel olarak yanlış olsalar da—özellikle eski teorilere dayandıklarında mantıklı görünebilir. Ancak kanser hakkında yanlış fikirler gereksiz endişelere yol açabilir ve iyi önleme ve tedavi kararlarını engelleyebilir. Bu makale, kanserle ilgili bazı yaygın efsaneler ve yanlış anlamalar hakkında en güncel, bilim temelli bilgileri sunmaktadır.
Kanser bir ölüm cezası mı?
Ülkemizde, kansere bağlı ölüm olasılığı 1990’lı yıllardan beri sürekli olarak azalmıştır. Meme, prostat ve tiroid kanseri gibi bazı kanserlerin 5 yıllık sağ kalım oranları şimdi %90 veya daha fazladır. Tüm kanserlerin bir arada 5 yıllık sağ kalım oranı şu anda yaklaşık %67’dir.
Ancak bu oranların büyük sayıda insanın verilerine dayandığını belirtmek önemlidir. Bir kanser hastasının ne kadar yaşayacağı ve hastalıktan ölüp ölmeyeceği, kanserin yavaş mı yoksa hızlı mı büyüdüğü, kanserin vücutta ne kadar yayıldığı, etkili tedavilerin mevcut olup olmadığı, kişinin genel sağlığı ve diğer faktörler gibi birçok unsura bağlıdır.
Şeker yemek kanserimi kötüleştirir mi?
Hayır. Araştırmalar kanser hücrelerinin normal hücrelerden daha fazla şeker (glukoz) tükettiğini göstermiştir, ancak şeker yemenin kanserinizi kötüleştirdiğini veya şekeri bıraktığınızda kanserinizin küçüleceğini veya kaybolacağını gösteren hiçbir çalışma yapılmamıştır. Ancak yüksek şekerli bir diyet, fazla kilo alımına katkıda bulunabilir ve obezite, çeşitli kanser türlerinin gelişme riskini artırmaktadır.
Yapay tatlandırıcılar kanser yapar mı?
Hayır. Araştırmacılar yapay tatlandırıcıların (şeker ikameleri) güvenliği üzerine çalışmalar yapmış ve sakkarin (Sweet ‘N Low®, Sweet Twin®, NectaSweet®), siklamat, aspartam (Equal®, NutraSweet®), asetamsülfa potasyumu (Sunett®, Sweet One®), sukraloz (Splenda®) ve neotam gibi maddelerin insanların kanserine neden olduğuna dair bir kanıt bulamamıştır.
Kanser bulaşıcı mı?
Genel olarak, hayır. Kanser, kişiden kişiye kolayca yayılan bulaşıcı bir hastalık değildir. Kanserin bir kişiden diğerine yayılabileceği tek durum, organ veya doku nakliyle ilgilidir. Kanser geçmişi olan bir donörden organ veya doku alan bir kişi, gelecekte nakil ile ilişkili bir kanser geliştirme riski taşıyabilir. Ancak bu risk son derece düşüktür—10,000 organ nakli başına yaklaşık iki kanser olayıdır. Doktorlar, kanser geçmişi olan donörlerden organ veya doku kullanımını önlemeye çalışırlar.
Bazı insanlarda, bazı virüsler (örneğin, insan papilloma virüsünün bazı türleri) ve bakteriler (örneğin, Helicobacter pylori) bazı kanserlerin nedenini oluşturabilir. Bir virüs veya bakteri insanlardan insanlara yayılabilirken, neden oldukları kanserler kişiden kişiye yayılmaz.
Pozitif veya negatif bir tutumum kanser riski veya iyileşme şansımı etkiler mi?
Bugüne kadar, bir kişinin tutumu ile onun kanser geliştirme veya kanserden ölme riski arasında ilişki kuran ikna edici bir bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Eğer kanser hastasıysanız, bazen üzülmek, öfkelenmek veya cesaret kırılması hissetmek normaldir ve diğer zamanlarda ise pozitif veya neşeli hissedebilirsiniz. Pozitif tutuma sahip olan insanlar, sosyal bağlantılarını sürdürme ve aktif kalma konusunda daha istekli olabilirler ve fiziksel aktivite ile duygusal destek, kanserle başa çıkmanıza yardımcı olabilir.
Kanser ameliyatı veya tümör biyopsisi, kanserin vücutta yayılmasına neden olur mu?
Ameliyatın kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılmasına neden olma olasılığı son derece düşüktür. Standart prosedürler doğrultusunda, cerrahlar biyopsiler veya tümörleri çıkarmak için özel yöntemler kullanmakta ve kanser hücrelerinin yayılmasını önlemek için birçok önlem almaktadır. Örneğin, cerrahlar vücudun birden fazla bölgesinden doku çıkarmaları gerektiğinde, her bölge için farklı cerrahi aletler kullanmaktadır.
Hava ile temas ettiğinde kanser kötüleşir mi?
Hayır. Hava ile temas, tümörlerin daha hızlı büyümesine veya kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılmasına neden olmaz.
Cep telefonları kanser yapar mı?
Hayır, şu ana kadar tamamlanan en iyi çalışmalara göre. Kanser genetik mutasyonlardan kaynaklanır ve cep telefonları, genlere zarar vermeyen düşük frekanslı bir enerji türü yayar.
Elektrik hatları kanser yapar mı?
Hayır, şu ana kadar tamamlanan en iyi çalışmalara göre. Elektrik hatları hem elektrik hem de manyetik enerji yayar. Elektrik hatlarının yaydığı elektrik enerjisi, duvarlar ve diğer nesneler tarafından kolayca engellenebilir veya zayıflatılabilir. Elektrik hatlarının yaydığı manyetik enerji ise genlere zarar vermeyen düşük frekanslı bir radyasyon biçimidir.
Kanseri iyileştiren bitkisel ürünler var mı?
Hayır. Bazı çalışmalar, alternatif veya tamamlayıcı terapilerin, bazı bitkilerin de dahil olduğu, kanser tedavisinin yan etkileriyle başa çıkmasına yardımcı olabileceğini öne sürse de, kanseri tedavi etmekte etkili olduğu gösterilen hiçbir bitkisel ürün bulunmamaktadır. Hatta bazı bitkisel ürünler, kemoterapi veya radyasyon tedavisi sırasında alındığında zararlı olabilir, çünkü bu tedavilerin işleyişini engelleyebilir. Kanser hastaları, kullanabilecekleri tamamlayıcı ve alternatif tıp ürünleri—vitaminler ve bitkisel takviyeler dâhil—hakkında doktorlarıyla konuşmalıdır.
Ailemde biri kanser hastasıysa, benim de kanser olmam muhtemel mi?
Mutlaka değil. Kanser, genlerdeki zararlı değişikliklerden (mutasyonlardan) kaynaklanır. Kanser vakalarının sadece yaklaşık %5 ila %10’u, bir kişinin ebeveynlerinden miras alınan zararlı mutasyonlardan kaynaklanır. Miras alınan kanser yapıcı mutasyona sahip ailelerde, genellikle çok sayıda aile üyesi aynı tür kanseri geliştirebilir. Bu kanserlere “ailevi” veya “kalıtsal” kanserler denir.
Geriye kalan %90 ila %95’lik kanser vakaları, bir kişinin yaşamı boyunca yaşlanmanın ve tütün dumanı ve radyasyon gibi çevresel faktörlere maruz kalmanın doğal bir sonucu olarak meydana gelen mutasyonlardan kaynaklanır. Bu kanser vakalarına “kalıtsal olmayan” veya “spontan” kanserler denir.
Ailemde hiç kimse kanser olmadıysa, bu benim için riskin olmadığı anlamına mı geliyor?
Hayır. En son verilere göre, erkeklerin ve kadınların yaklaşık %38’i yaşamları boyunca bir noktada kansere tanı alacaklardır. Çoğu kanser, bir kişinin yaşamı boyunca doğal bir sonuç olarak meydana gelen genetik değişikliklerden kaynaklanır ve çevresel faktörlere maruz kalma (örneğin, tütün dumanı ve radyasyon) ile ilişkilidir. Yediğiniz yemeklerin türü, ne kadar yediğiniz ve egzersiz yapıp yapmadığınız gibi diğer faktörler de kanser riski üzerinizde etkili olabilir.
Deodorant veya ter önleyiciler meme kanserine yol açar mı?
Hayır. Şu ana kadar yapılan en iyi çalışmalar, ter önleyici ve deodorantlarda genellikle bulunan kimyasalların meme dokusundaki değişikliklerle ilişkilendirildiğine dair bir kanıt bulamamıştır.
Saç boyası kullanımı kanser riskini artırır mı?
Özel saç boyası kullanımı ile kanser riskini artırdığına dair ikna edici bilimsel bir kanıt yoktur. Ancak bazı çalışmalar, düzenli olarak büyük miktarlarda saç boyası ve diğer kimyasal ürünlere maruz kalan kuaförler ve berberlerin mesane kanseri riskinin arttığını önermektedir.
